Borelioza - objawy, przyczyny i diagnostyka

Jeżeli więc zaobserwujemy u siebie lub najbliższych objawy wskazujące na możliwość zakażenia boreliozą,  należy niezwłocznie udać się do lekarza. Aby sprawdzić, czy kleszcz znaleziony na skórze był nosicielem boreliozy można również wykonać badanie metodą PCR, dostępne w wygodnej formie wysyłkowej.

Czym jest borelioza?

Borelioza, nazywana także chorobą z Lyme lub krętkowicą kleszczową, jest to wieloukładowa choroba zakaźna, do której dochodzi w wyniku ukąszenia człowieka przez kleszcza, zakażonego bakteriami z grupy Borrelia burgdorferi. Bakterie te mogą występować w dwóch postaciach: jako krętki i cysty. Krętki wykazują dużą ruchliwość, natomiast cysty (czyli formy przetrwalnikowe) są nieruchome i odporne na niekorzystne czynniki zewnętrzne, w tym również na antybiotyki niszczące krętki.

Objawy boreliozy obejmują najczęściej skórę, stawy, serce i układ nerwowy. U części pacjentów pojawia się rumień wędrujący, jednak nie występuje on u każdego. W przypadku braku rozpoznania choroby na wczesnym etapie i braku leczenia, krętki Borrelia burgdorferi mogą przenikać do komórek krwi lub innych tkanek organizmu i żyć w nich wiele lat, prowadząc do powikłań i nieodwracalnych zmian, które mogą objawić się nawet kilkanaście lat po ugryzieniu przez kleszcza.

Przyczyny i objawy boreliozy

Do zachorowania na boreliozę dochodzi w momencie, gdy kleszcz zakażony krętkami, wczepiony w skórę człowieka zaczyna wydzielać ślinę i zawartość jelita środkowego do miejsca przerwania ciągłości skóry, czyli miejsca ukłucia. Ponieważ ślina kleszczy zawiera w swoim składzie substancje znieczulające, to sam moment ukłucia jest najczęściej bezbolesny, a osoba zaatakowana odkrywa to dopiero po jakimś czasie, np. podczas wieczornej kąpieli.

Jeżeli jednak zdarzy się, że dany kleszcz jest nosicielem krętków Borrelia burgdorferi, to ryzyko zakażenia dla człowieka jest tym większe, im dłużej pajęczak przebywa w skórze. Okres wylęgania boreliozy wynosi najczęściej od 3 do 30 dni, jednak jej symptomy mogą pojawić się dopiero po kilku miesiącach, a nawet latach.

Borelioza przebiega w trzech etapach, przyjmując kolejno:

• postać wczesną ograniczoną, której objawy pojawiają się po ok. 1-8 tyg.,
• postać wczesną rozsianą, rozwijającą się po ok. 3-26 tyg.,
• postać późną, która objawia się po 6-12 miesiącach lub kilku latach po zakażeniu.

Bez względu na rodzaj i stopień zaawansowania choroby, borelioza atakuje głównie tkankę łączną, mięśniową i nerwową. Jednak w zależności od czasu trwania zakażenia, objawy widoczne u pacjenta mogą się od siebie różnić.

We wczesnej postaci obserwuje się przede wszystkim objawy skórne, takie jak:

• rumień wędrujący- zaczerwienienie skóry w kształcie owalnego pierścienia, pojawiające się w miejscu ukłucia i stopniowo rozszerzające się na dalsze obszary skóry,
• pseudochłoniak boreliozowy- niebolesny naciek zapalny w miejscu ukąszenia, najczęściej pojawiający się w obszarze moszny, sutków lub małżowiny usznej,
• zanikowe zapalenie skóry o charakterze przewlekłym- czerwono-szare plamy na nogach, które pojawiają się rzadko, zazwyczaj u dzieci.

Warto pamiętać, że zmiany skórne pojawiają się jedynie w ok. 30% przypadków boreliozy i zawsze powinny być skonsultowane z lekarzem!

W początkowej fazie choroby mogą również pojawić się objawy grypopodobne, np. gorączka, osłabienie, bóle głowy, czy mięśni. Jeżeli borelioza nie zostanie rozpoznana, a pacjent nie będzie poddany antybiotykoterapii wówczas choroba przechodzi w fazę rozsianą. W zależności od tego, gdzie zawędrują krętki mogą pojawić się ponownie objawy skórne i grypopodobne, ale także objawy kardiologiczne, neurologiczne lub okulistyczne- mnogi rumień wędrujący, zapalenie stawów, porażenie nerwów, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie mięśnia sercowego lub zapalenie tęczówki.

Przy dalszym braku rozpoznania i leczenia borelioza wchodzi w fazę późną, czyli przewlekłą. Na tym etapie jest ona jeszcze trudniejsza do zdiagnozowania, ponieważ objawy późnej boreliozy są nietypowe i mało specyficzne, a po kilku latach od ukąszenia rzadko wiąże się je z ukłuciem przez kleszcza. Choroba może pozostawać utajona przez kilka lat, a potem w pewnym momencie atakować układ nerwowy, mięśnie lub stawy, bądź też zacząć dawać objawy skórne. Późna postać boreliozy może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak: przewlekłe zapalenie stawów, opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, uszkodzenia nerwów obwodowych, drżeń mięśni i drgawek, porażenia nerwów czaszkowych, zaburzeń pamięci i intelektu oraz problemów z koncentracją.

Diagnostyka boreliozy. Które badania na boreliozę są najbardziej skuteczne?

Badania w kierunku boreliozy powinno się wykonywać za każdym razem po ugryzieniu przez kleszcza, ponieważ im wcześniej choroba zostanie wykryta, tym większe szanse pacjenta na pełne wyleczenie.

Jeżeli na skórze jest widoczny rumień wędrujący, to jest to wystarczające wskazanie do rozpoczęcia antybiotykoterapii, bez konieczności wykonywania dalszych badań. Jeżeli jednak brak jest rumienia, to do postawienia rozpoznania wykorzystuje się dwustopniowe testy serologiczne, które przeprowadza się po ok. 2-4 tygodniach po ukąszeniu przez kleszcza. W pierwszej kolejności jest to test wykrywający przeciwciała w klasie IgM i IgG, a w drugiej- test metodą Western blot (WB, western blotting), który jest bardziej swoisty.

Należy jednak pamiętać, że boreliozę rozpoznaje się przede wszystkim w kontekście objawów klinicznych! Oznacza to, że sam dodatni wynik testu, bez objawów nie oznacza potwierdzenia choroby. Za interpretację wyniku badania odpowiada zawsze lekarz i to on podejmuje decyzję o ewentualnym wdrożeniu odpowiedniego leczenia.

W ofercie Diagnostyki dostępny jest również innowacyjny test LymeDetect, który pozwala na możliwie jak najszybsze rozpoznanie boreliozy. W rzadkich przypadkach (przy podejrzeniu neuroboreliozy) lekarz może również zlecić potwierdzenie obecności materiału genetycznego bakterii we krwi, płynie mózgowo – rdzeniowym i stawowym za pomocą testu PCR. Możliwe jest także badanie krążących kompleksów immunologicznych oraz ocena wydolności układu odpornościowego w późnej boreliozie, przez pomiar ekspresji antygenu CD57 na komórkach NK.

Co zrobić, gdy ugryzie nas kleszcz? Czy warto robić badanie genetyczne kleszcza? 

Oprócz badań diagnostycznych przeznaczonych dla pacjentów z podejrzeniem boreliozy, na rynku dostępne są również badania genetyczne kleszcza, usuniętego z miejsca wkłucia. Jeżeli badanie jest przeprowadzane przez wyspecjalizowane laboratorium, to jego negatywny wynik pozwala na prawie 100%-owe wykluczenie nosicielstwa chorób odkleszczowych przez badanego pajęczaka. Natomiast w przypadku wyniku pozytywnego jest ono wskazówką do wykonania dodatkowych badań diagnostycznych, w oparciu o rekomendacje lekarza.

Choć badanie kleszcza metodą PCR nie należy do metod diagnostycznych o potwierdzonej przydatności klinicznej, to jest ono rekomendowane m.in. przez  ILADS- stowarzyszenie osób chorych na boreliozę (The International Lyme and Associated Diseases Society) oraz liczne laboratoria diagnostyczne.

Wykrycie DNA krętka Borrelia burgdorferi w badanym kleszczu nie przesądza o zakażeniu ugryzionej osoby, jednak jest wskazaniem do uważnej obserwacji okolicy skóry w miejscu ukąszenia oraz zwrócenia uwagi na możliwe objawy kliniczne, wymagające konsultacji z lekarzem i dalszych badań diagnostycznych. Z kolei brak materiału genetycznego krętka pozwala na wykluczenie możliwości zakażenia podczas kontaktu z danym kleszczem i może uchronić pacjenta przed niepotrzebną antybiotykoterapią.

Oczywiście w przypadku wystąpienia jakichkolwiek objawów klinicznych, sugerujących boreliozę należy udać się do lekarza, bez względu na wynik badania kleszcza. Może się bowiem zdarzyć, że pacjent został ugryziony przez kilka kleszczy, a znalazł tylko niektóre z nich lub też do kontaktu mogło dojść kilka lat wcześniej, stąd też decyzja o dalszych krokach powinna być zawsze podejmowana po konsultacji ze specjalistą.

Zalety badań wysyłkowych                                                                     

W naszej ofercie dostępne jest również badanie wysyłkowe kleszcza, które można wykonać, będąc w dowolnym miejscu w Polsce, bez konieczności szukania najbliższego Punktu Pobrań.  Jeżeli więc podczas wakacyjnego wyjazdu zdarzy się, że ukąsi nas kleszcz, mamy możliwość zamówić zestaw pobraniowy pod swój aktualny adres. Kleszcza usuniętego z miejsca wkłucia należy wtedy włożyć do szczelnego, czystego pojemnika, na przykład do badania moczu lub do woreczka strunowego, a następnie umieścić w przesłanym zestawie transportowym i odesłać do laboratorium.