Alergia na gluten u niemowlaka. Objawy, badania i leczenie

Większość ludzi dobrze toleruje gluten obecny w żywności, jednak u części osób występują nietolerancje tego składnika, prowadzące do uciążliwych dolegliwości: zmian skórnych, objawów ze strony układu pokarmowego lub oddechowego. Ich przyczyną może być zarówno alergia na gluten, jak i choroba trzewna – celiakia. Aby postawić prawidłowe rozpoznanie, konieczne jest wykonanie badań diagnostycznych. 

Alergia na gluten u dzieci

Gluten jest to rodzaj białka, naturalnie występującego w ziarnach zbóż, takich jak pszenica, jęczmień i żyto. Ze względu na powszechne stosowanie glutenu w różnych procesach technologicznych, poprawiających smak i konsystencję potraw, znajduje się on także w wielu innych produktach, m.in. w ryżu, owsie, komosie ryżowej, kukurydzy, ciastkach, wędlinach, płatkach śniadaniowych, jogurtach, przyprawach, czy kawie zbożowej. Większość osób nie ma problemów z trawieniem glutenu, jednak u części dzieci i dorosłych występuje nietolerancja tego składnika – szacuje się, że problem ten może dotyczyć nawet 10-15% polskiej populacji. Warto pamiętać, że mimo że objawy tych schorzeń są do siebie bardzo podobne, to uczulenie (alergia) na gluten, nietolerancja tego składnika i celiakia, czyli inaczej choroba trzewna są to trzy różne choroby. Alergia na gluten pojawiająca się u niemowląt, u części dzieci może samoistnie przeminąć z wiekiem. Celiakia z kolei jest chorobą genetyczną, która wymaga pozostawania na diecie bezglutenowej do końca życia. 

Objawy uczulenia na gluten u niemowląt a celiakia – różnice 

Uczulenie na gluten u niemowląt objawia się najczęściej w postaci atopowego zapalenia skóry lub dolegliwości ze strony układu pokarmowego i oddechowego. Celiakia jest natomiast chorobą autoimmunologiczną, prowadzącą do uszkodzenia kosmków jelitowych, a w konsekwencji do problemów z przyswajaniem składników odżywczych. Nieleczona celiakia zwiększa ryzyko wystąpienia groźnych dla życia powikłań, dlatego ważne jest, aby zdiagnozować ją na jak najwcześniejszym etapie.

Aby móc odróżnić nietolerancję glutenu i uczulenie na gluten od celiakii u dziecka, konieczne jest wykonanie badań genetycznych, pod kątem obecności genów HLA DQ2.2, DQ2.5 i DQ8. Ujemny wynik tego badania pozwala na wykluczenie celiakii z 99% pewnością, a wynik pozytywny jest wskazaniem do dalszej, pogłębionej diagnostyki, obejmującej m.in. badanie histopatologiczne jelita cienkiego.

Uczulenie na gluten u dziecka – przyczyny

Objawy pojawiające się po zjedzeniu glutenu mogą wynikać z różnych typów nietolerancji:

• alergii na gluten,
• nietolerancji na gluten (IgG- zależnej),
• celiakii (wrodzonej nietolerancji glutenu).

Alergia na gluten u niemowlaka może pojawić się w wyniku zbyt wczesnego wprowadzenia do diety dziecka tego składnika, jednak zdania ekspertów w tej sprawie są podzielone. Część z nich nie zaleca wprowadzania glutenu u dzieci poniżej 7 m.ż., z kolei wyniki innych badań wskazują, że u dzieci, u których białko to było wprowadzone po raz pierwszy między 4 a 7 m.ż. nie jest obecne statystycznie istotne większe ryzyko wystąpienia uczulenia na gluten.

Jeżeli dziecko jest uczulone na gluten, to jego układ odpornościowy identyfikuje to białko jako alergen, na skutek kontaktu, z którym jego organizm zaczyna produkować histaminę, odpowiedzialną za reakcję alergiczną. Schorzenie to charakteryzuje się podwyższonym poziomem przeciwciał IgE, skierowanych przeciwko glutenowi. Dodatkowo mogą mu towarzyszyć inne choroby alergiczne, takie jak katar sienny, astma oskrzelowa, czy atopowe zapalenia skóry.

Nietolerancja glutenu wynika najczęściej z sytuacji, gdy ściana jelit ma zwiększoną przepuszczalność, np. na skutek zespołu nieszczelnego jelita lub zaburzeń w składzie mikroflory, co prowadzi do przedostawania się niestrawionych fragmentów glutenu do krwi. W odpowiedzi na to układ odpornościowy zaczyna produkować przeciwciała IgG, które się z nimi łączą. Powstające w ten sposób kompleksy (białko plus przeciwciało) mogą osiadać w różnych miejscach organizmu, prowadząc do reakcji zapalnej i objawów nietolerancji.

Celiakia jest chorobą o podłożu genetycznym, objawiającą się całkowitą nietolerancją glutenu, spowodowaną reakcją immunologiczną na znajdujące się w zbożach białka, nazywane prolaminami. Celiakia prowadzi do chronicznego stanu zapalnego jelita i stopniowego zaniku kosmków jelita cienkiego (maleńkich wypustek błony śluzowej jelita), odpowiedzialnych za wchłanianie substancji odżywczych do krwioobiegu. W efekcie dochodzi do niedożywienia organizmu, co prowadzi do wystąpienia różnorodnych objawów i niebezpiecznych dla zdrowia powikłań.

Alergia na gluten u niemowlaka jest chorobą o podłożu immunologicznym, nie prowadzi ona jednak do uszkodzenia jelita. W przypadku nadwrażliwości na gluten trawienie białka zachodzi prawidłowo, jednak towarzyszą mu charakterystyczne dolegliwości. Dodatkowo, w odróżnieniu od celiakii, objawy uczulenia na gluten mogą z czasem się zmniejszać, a sama alergia może minąć z wiekiem. 

Jak się objawia alergia na gluten u niemowlaka?

Ze względu na to, że w mleku kobiecym nie występuje gluten, pierwsze objawy nietolerancji pojawiają się zazwyczaj około 5-7 m.ż. Objawy nietolerancji glutenu, uczulenia na to białko, jak i celiakii są do siebie bardzo podobne. U niemowlaków i małych dzieci obejmują one przede wszystkim objawy skórne: pokrzywkę, atopowe zapalenie skóry, wysypki skórne, rzadziej natomiast symptomy ze strony układu pokarmowego i oddechowego: wymioty, biegunkę, bóle brzucha, duszność i zatkanie nosa bez kataru (tzw. sapka), będące efektem skurczu oskrzeli lub wodnisty katar. U części niemowląt i starszych dzieci oraz osób dorosłych po spożyciu produktów bogatych w gluten mogą się pojawić: wymioty, biegunka, zgaga, wzdęcia, bóle brzucha, ale także objawy niespecyficzne – zmęczenie, cienie pod oczami, częste infekcje, katar, bóle głowy, czy astma.

W przypadku celiakii, oprócz typowych objawów nietolerancji, na skutek upośledzonego wchłaniania składników odżywczych dochodzi także do objawów ze strony innych układów, zwłaszcza jeśli choroba przez dłuższy czas pozostaje niezdiagnozowana. Nieleczona celiakia zwiększa również ryzyko wystąpienia groźnych dla życia powikłań, w tym nowotworów gardła lub jelita cienkiego, zaburzeń neurologicznych, podwyższonego poziomu cholesterolu we krwi, niepłodności i nawykowych poronień, osteoporozy, reumatoidalnego zapalenia stawów, niskiego wzrostu i niedoborów masy ciała u dzieci, zaburzeń dojrzewania i przedwczesnej menopauzy, schizofrenii, depresji, demencji, apatii i stanów lękowych, anemii z niedoboru żelaza i innych niedoborów składników odżywczych. 

Jak sprawdzić, czy dziecko jest uczulone na gluten?

W przypadku zauważenia u dziecka objawów sugerujących nietolerancję glutenu warto zacząć od czasowego wyeliminowania tego składnika z diety i obserwacji, czy nastąpi zmiana natężenia objawów. U niemowląt szczególną uwagę na potencjalną możliwość nietolerancji glutenu, warto zwrócić w momencie wprowadzania do diety dziecka tego białka, pamiętając, że alergia może wystąpić zarówno od razu po spożyciu posiłku, jak i już po kilku tygodniach, miesiącach, a nawet latach od rozpoczęcia spożywania produktów zbożowych. U niektórych dzieci objawy nietolerancji glutenu mogą wystąpić już po spożyciu niewielkiej ilości białka, u innych zaś dopiero w momencie zwiększenia jego ilości w posiłkach. Ponieważ zarówno alergia na gluten, jak i celiakia prowadzą do bardzo zbliżonych objawów, najlepszym sposobem ich odróżnienia są badania diagnostyczne, w tym badania genetyczne. Choć alergia na gluten w części przypadków może ustąpić samoistnie z czasem, to nieleczona celiakia zwiększa ryzyko wystąpienia niebezpiecznych dla zdrowia powikłań, ważne więc, aby została prawidłowo zdiagnozowana na jak najwcześniejszym etapie.

Alergia na gluten – badania

Pierwszym krokiem, w przypadku podejrzenia u niemowlaka celiakii, powinny być badania genetyczne, wykrywające obecność antygenów HLA DQ2.2, DQ2.5 i DQ8. Jeżeli wynik badania nie wykaże obecności żadnego z tych antygenów u dziecka, możliwe jest wykluczenie celiakii z blisko 99% prawdopodobieństwem. Dodatni wynik testu nie oznacza natomiast, że dziecko jest chore na celiakię, wskazuje jednak na podwyższone predyspozycje genetyczne do rozwoju tej choroby. Badania genetyczne warto przeprowadzić zwłaszcza jeśli w rodzinie występowały przypadki celiakii, gdy u dziecka dochodzi do postępującej utraty masy ciała, u chorych na cukrzycę insulinozależną (I-go typu), u pacjentów z zespołem Downa. 

Dzieci, których wynik badania genetycznego potwierdził obecność jednego z wariantów genetycznych, związanych z celiakią, powinny uzupełnić diagnostykę o badanie w kierunku obecności specyficznych przeciwciał, skierowanych przeciwko: endomysium mięśni gładkich (EmA), transglutaminazie tkankowej (tTG), a u dzieci poniżej 2 r.ż., także deamidowanym peptydom gliadyny (DGP). W pierwszej kolejności oznacza się przeciwciała w klasie IgA, a u osób z niedoborem tej immunoglobuliny w klasie IgG. 

W niektórych przypadkach, zwłaszcza gdy wynik badania jest niejednoznaczny, oznaczenie przeciwciał powinno być uzupełnione o biopsję jelita cienkiego i ocenę stanu kosmków jelitowych. Jednak zgodnie z najnowszymi zaleceniami, dodatni wynik badania genetycznego, wraz z dodatnim wynikiem badania przeciwciał, jest wystarczający do rozpoznania celiakii i pozwala na zaniechanie wykonania u dziecka biopsji.

W momencie wykluczenia celiakii diagnostykę można uzupełnić o badania wykonywane pod kątem alergii na gluten i pszenicę, poprzez oznaczenie przeciwciał w klasie IgE.

Do badań na uczulenie na gluten u niemowlaka należy odpowiednio się przygotować. Oznaczenie przeciwciał, w przeciwieństwie do badań genetycznych, nie jest możliwe, gdy dziecko jest już na diecie bezglutenowej, istotna jest również kolejność wykonywania badań. W przypadku wątpliwości przy interpretacji wyniku, warto skorzystać z konsultacji z lekarzem genetykiem dostępnej na platformie medycznej nowagenetyka.pl.