Czy otyłość jest zapisana w genach?

Jednym z czynników, które mają duży wpływ na powstawanie nadwagi i otyłości są predyspozycje genetyczne, a dokładniej- obecność określonych wariantów genetycznych w genie FTO. Badanie genetyczne, które je wykrywa pozwala na określenie ryzyka otyłości i innych, związanych z nią chorób. Na podstawie wyniku badania możliwe jest również opracowanie spersonalizowanej diety, pozwalającej na osiągnięcie idealnej wagi ciała oraz zmniejszenie ryzyka pojawienia się skojarzonych z otyłością chorób w przyszłości.

FTO, czyli inaczej gen podatności na otyłość (z ang. fat mass and obesity associated gene) został odkryty przez brytyjskich naukowców w 2007 roku. Gen ten może występować w kilku wariantach, co  prowadzi do różnic w sposobie odczuwania przez mózg stanów głodu i sytości. Obecność jednego z niekorzystnych wariantów tego genu może zwiększać ryzyko otyłości od 30 do nawet 70%! Osoby obdarzone takimi wariantami mają obniżoną zdolność odczuwania sytości, w związku z czym spożywają większą ilość kalorii i częściej czują głód. Są także narażone na większe ryzyko cukrzycy, chorób układu krążenia oraz stłuszczenia wątroby.

Dzięki badaniu genu FTO możliwe jest sprawdzenie swoich predyspozycji do rozwoju nadwagi, a następnie podjęcie odpowiednich działań, minimalizujących negatywny wpływ genów na zdrowie i masę ciała. Osoby, które mają świadomość swoich negatywnych genetycznych skłonności, zyskują dzięki temu szansę na wprowadzenie zmian w diecie i stylu życia, chroniących je przed wystąpieniem groźnych chorób w przyszłości.

Czym jest otyłość i jakie są jej przyczyny?

Otyłość jest to stan, w którym dochodzi do nadmiernego nagromadzenia tkanki tłuszczowej- w przypadku mężczyzn stanowi ona powyżej 15% masy ciała, a u kobiet- więcej niż 25%. Granicą od której zamiast o nadwadze mówimy o otyłości, jest indeks BMI (z ang. body mass index– czyli wskaźnik masy ciała), przekraczający poziom 30 kg/m². Wskaźnik ten jest wyliczany poprzez podzielenie masy ciała przez wzrost danej osoby podniesiony do kwadratu.

Otyłość jest niebezpieczna, a część środowisk medycznych uznaje ją za chorobę. Nagromadzona tkanka tłuszczowa jest tkanką aktywną metabolicznie- wydziela ona liczne substancje, mające negatywny wpływ na zdrowie oraz funkcjonowanie całego organizmu. Z tego powodu, u osób otyłych znacznie rośnie ryzyko takich chorób, jak: cukrzyca typu II, choroby układu sercowo-naczyniowego (np. nadciśnienie, zawał serca i udar mózgu), jak również niektórych typów nowotworów. Dodatkowo otyłość znacznie pogarsza jakość życia, a także zwiększa ryzyko niepełnosprawności i przedwczesnej śmierci.

Otyłość stanowi jeden z najważniejszych problemów zdrowotnych naszych czasów, a częstość jej występowania niestety stale rośnie. Przyczyn rozwoju nadwagi jest wiele- wśród najważniejszych z nich wymienić można nieprawidłową dietę oraz brak aktywności fizycznej, a także predyspozycje genetyczne.

W jaki sposób geny wpływają na otyłość?

Czynniki genetyczne w znaczny sposób wpływają na regulację apetytu oraz na to, jakie produkty spożywcze wybieramy na co dzień. Oddziałują one również na metabolizm adipocytów, czyli komórek tłuszczowych oraz na podstawową przemianę materii. Genem bardzo mocna związanym z otyłością jest gen FTO (z ang. fat mass and obesity associated gene), znajdujący się na 16 chromosomie. Posiadanie jednego z niekorzystnych wariantów tego genu prowadzi do znacznego podwyższenia ryzyka:

• nadwagi (o ok. 30%)
• otyłości (nawet o 60-70%)
• stłuszczenia wątroby i zespołu metabolicznego (o ok. 40%)
• cukrzycy typu II (o 25%)
• chorób układu krążenia: choroby wieńcowej (o 20%), nadciśnienia (o 10-35%), czy zawału serca (nawet o 50%).

Badania naukowe wykazały także, że posiadacze niekorzystnych wariantów genu FTO mają:

• masę ciała wyższą średnio o 3 kilogramy
• wskaźnik BMI wyższy średnio o 1,1 kg/m²
• obwód talii większy o ok. 2,3 cm
• niemal 2-krotnie większe ryzyko otyłości w porównaniu do osób, będących nosicielami innych wariantów genu.

Wpływ genu FTO zaznacza się już w czasie dzieciństwa. Niekorzystny wariant genetyczny zwiększa ryzyko otyłości u dzieci, szczególnie u tych w wieku nastoletnim.

Posiadanie negatywnego wariantu genu FTO może wpływać na odczuwanie głodu i sytości oraz działanie hormonów sterujących apetytem. Wyniki badań naukowców wskazują, że gen FTO przejawia szczególnie wysoką aktywność w podwzgórzu- części mózgu odpowiadającej za kontrolowanie uczucia głodu i sytości. Osoby obdarzone niekorzystnym wariantem genu dużo wolniej odczuwają sytość. Prowadzi to do tego, że spożywają przeciętnie o 25% więcej jedzenia, niż ludzie posiadający korzystne predyspozycje genetyczne. Oprócz tego, osoby te częściej spożywają produkty o gorszej jakości oraz wykazują większe tendencje do przejadania się.

Kto powinien wykonać badanie genetyczne genu FTO?

Określenie, jaki wariant genu FTO posiadamy jest możliwe dzięki badaniu genetycznemu, wykonywanemu metodą PCR. Jest ono bardzo proste i nie wymaga wcześniejszych przygotowań ze strony pacjenta. Do wykonania tekstu konieczne jest jedynie pobranie próbki krwi, a uzyskany wynik nie zmienia się w ciągu życia- badania nie trzeba więc powtarzać.

Wykonanie badania genu FTO jest szczególnie rekomendowane dla:

• osób borykających się z nadwagą lub otyłością, szczególnie jeśli stosowane przez nie próby redukcji wagi nie przynoszą oczekiwanych rezultatów
• osób odczuwających tzw. napady “wilczego głodu” i mających tendencje do spożywania dużej ilości jedzenia w trakcie jednego posiłku
• osób, w rodzinie których występowały przypadki otyłości i związanych z nią chorób
• osób, u których rozwinęły się choroby dietozależne- np. cukrzyca typu II, miażdżyca, czy nadciśnienie
• osób zainteresowanych dietą spersonalizowaną- dopasowaną do indywidualnych potrzeb ich organizmu.

Badanie genetyczne genu FTO warto także wykonać u dzieci, szczególnie u tych, u których zdiagnozowano zespół metaboliczny lub cukrzycę.

Osoby zainteresowane dietą, dopasowaną do ich potrzeb i uwarunkowań genetycznych mogą rozszerzyć pakiet wykonywanych badań o analizę genów odpowiedzialnych za metabolizm poszczególnych składników odżywczych (węglowodanów, tłuszczów, witamin, czy przeciwutleniaczy), nietolerancje pokarmowe oraz warunkujących zdolność do eliminacji wolnych rodników i przyswajanie witamin. Badania te, nazywane także nutrigenetycznymi, znajdują się w ofercie platformy medycznej nowagenetyka.pl. Osoby, które mają wątpliwości, jaki rodzaj badania wybrać, zachęcamy do kontaktu z Doradcą Pacjenta.

Czy osoby posiadające niekorzystny wariant genetyczny mogą uchronić się przed otyłością i związanymi z nią chorobami?

Choć wynik badania genetycznego jest w stanie wykryć obecność określonych wariantów genu FTO, to nie jest on wyrokiem i nie oznacza, że każda osoba, która posiada jeden z nich jest skazana na otyłość oraz związane z nią choroby. Wręcz przeciwnie- wczesne wykrycie niekorzystnych predyspozycji genetycznych stanowi szansę na wdrożenie odpowiedniej diety i innych działań profilaktycznych, które mogą zahamować postęp nadwagi i rozwój towarzyszących jej dolegliwości. Dzięki poznaniu swoich wrodzonych obciążeń genetycznych możliwe jest świadome kształtowanie nawyków żywieniowych, zwiększenie ilości aktywności fizycznej oraz konsultacja z dietetykiem, w celu opracowania najbardziej korzystnej diety, pozwalającej na redukcję masy ciała. Osoby obarczone niekorzystnym wariantem genu FTO powinny również pamiętać o regularnym monitorowaniu poziomu glukozy, cholesterolu i trójglicerydów we krwi, ponieważ mogą mieć tendencje do wzrostu ich stężeń.

Badania wykazują, że u osób aktywnych fizycznie wpływ genu FTO na masę ciała jest nawet o 30% mniejszy, niż u tych, które prowadzą siedzący tryb życia. Okazuje się więc, że odpowiednia profilaktyka pomaga zmniejszyć ryzyko chorób związanych z otyłością nawet u osób obciążonych niekorzystnymi wariantami genetycznymi.