Rak endometrium - objawy, przyczyny, badania genetyczne
Rak endometrium to częsty nowotwór złośliwy żeńskiego narządu rodnego. Rozwija się on w błonie śluzowej trzonu macicy, zwanej endometrium. Jest ona podatna na zmiany poziomu hormonów płciowych, takich jak progesteron i estrogeny. Ich zmienne stężenia powodują na przemian złuszczanie się i rozrost endometrium w zależności od fazy cyklu miesiączkowego. To właśnie jego komórki są przyczyną wystąpienia raka trzonu macicy. O tym, czym dokładnie jest rak endometrium, jakie są jego przyczyny oraz jak można go wykryć, przeczytasz w poniższym artykule.
Co to jest endometrium?
Endometrium to inaczej błona śluzowa wyściełająca od wewnątrz trzon macicy. Jej budowa oraz funkcja podlegają regulacji hormonalnej, która determinuje fazę cyklu miesiączkowego. W czasie tego procesu pod wpływem estrogenów i progesteronu dochodzi do przebudowy endometrium i jego cyklicznego złuszczania się. Wraz ze wzrostem poziomu estrogenów endometrium silnie się rozrasta, a progesteron przygotowuje je do ewentualnego zagnieżdżenia zarodka. Gdy nie dojdzie do zapłodnienia, następuje spadek poziomu hormonów, który powoduje złuszczanie się błony śluzowej macicy.
Czym jest rak endometrium?
Rak endometrium rozwija się w wyniku niekontrolowanego rozrostu komórek nowotworowych, które są odporne na mechanizmy kontrolne. Komórki te potrafią dzielić się bardzo szybko oraz naciekać okoliczne tkanki i narządy, dając przerzuty. W bardziej zaawansowanych stadiach raka endometrium komórki nowotworowe mogą rozsiewać się do innych, nawet bardzo odległych, narządów drogą naczyń limfatycznych. Rak endometrium zaliczany jest do nowotworów hormonozależnych, ponieważ jego rozrost pobudzają żeńskie hormony płciowe – estrogeny. Ryzyko zachorowania na raka endometrium rośnie wraz z wiekiem kobiety i w największym stopniu dotyczy pań w okresie pomenopauzalnym.
Istnieją dwa typy raka endometrium:
- Gruczolakorak endometrialny rozwija się u kobiet w wieku okołomenopauzalnym. Stanowi około 80% wszystkich nowotworów trzonu macicy. Charakteryzuje się wrażliwością na leczenie hormonalne. W tej grupie często wykrywa się mutacje w genach PTEN, PIK3CA i KRAS.
- Gruczolakorak nieendometrioidalny jest rzadszy niż nowotwór typu I, dotyczy najczęściej kobiet po 60. roku życia, jest niewrażliwy na leczenie hormonalne. Charakteryzuje się obecnością mutacji w genie TP53.
Jakie są przyczyny raka endometrium?
Mechanizm rozwoju raka endometrium nie został do końca zbadany. Nie ma jednak wątpliwości, że aby wystąpił rak trzonu macicy, niezbędne są uszkodzenia genów w komórkach endometrium. Aby komórki nabyły możliwość niekontrolowanych podziałów, konieczna jest jednak stymulacja hormonalna.
Do czynników podwyższonego ryzyka zachorowania na raka endometrium należą:
- nadwaga i otyłość,
- nadciśnienie tętnicze,
- niedoczynność tarczycy,
- nadmierne spożywanie alkoholu,
- palenie papierosów,
- cukrzyca i insulinooporność,
- niepłodność,
- zaburzenia hormonalne, spowodowane hormonalnie czynnymi guzami jajnika,
- wczesne wystąpienie miesiączki,
- późna menopauza,
- występowanie raka trzonu macicy w najbliższej rodzinie pacjentki,
- przerost błony śluzowej macicy,
- przyjmowanie leków zawierających wyłącznie estrogeny, bez progesteronu w składzie,
- zespół policystycznych jajników,
- zespół Cowdena,
- zespół Lyncha (według danych ryzyko zachorowania na raka endometrium jest większe o 30–60% w ciągu całego życia).
Jak objawia się rak endometrium?
Rak endometrium jest nowotworem dość szybko wykrywanym, ponieważ bardzo wcześnie daje widoczne objawy. Pierwszym i najważniejszym objawem są krwawienia z dróg rodnych. Wywołują one niepokój, ponieważ pojawiają się w czasie, kiedy kobieta już nie miesiączkuje. W przypadku młodszych kobiet sygnałem alarmowym są krwawienia międzymiesiączkowe, bardziej obfite miesiączki lub krwawienia po stosunku. Inne objawy raka trzonu macicy są niespecyficzne i spotykane też w innych schorzeniach. Należą do nich: ogólne osłabienie, bóle brzucha, bóle dolnego odcinka kręgosłupa, uczucie pełności w miednicy i upławy.
W jaki sposób lekarz rozpoznaje raka endometrium?
Diagnostyka raka endometrium rozpoczyna się od wywiadu lekarskiego, w trakcie którego pacjentka zgłasza objawy, oraz badania ginekologicznego. Kolejnym badaniem wykonywanym przez lekarza jest USG. Lekarz mierzy wówczas grubość błony śluzowej trzonu macicy i poszukuje niepokojących zmian struktury. Jeśli błona śluzowa okazuje się pogrubiona, konieczne jest pobranie fragmentu endometrium do oceny histopatologicznej.
W przypadku rozpoznania raka trzonu macicy konieczne jest rozszerzenie diagnostyki o badania obrazowe, takie jak tomografia komputerowa jamy brzusznej i miednicy. Wykonywana jest ona w celu stwierdzenia zaawansowania stanu nowotworowego oraz obecności przerzutów.
Ocena zaawansowania raka endometrium odbywa się na podstawie międzynarodowej klasyfikacji FIGO, która uwzględnia następujące stadia choroby:
- IA – nowotwór zajmujący trzon macicy, naciekający mniej niż 50% grubości warstwy mięśniowej,
- IB – nowotwór zajmujący trzon macicy, naciekający więcej niż 50% grubości warstwy mięśniowej,
- II – nowotwór zajmujący szyjkę macicy, lecz nie wykraczający poza nią,
- IIIA – nowotwór zajmujący jajniki i jajowody,
- IIIB – nowotwór zajmujący pochwę,
- IIIC1 – nowotwór zajmujący węzły chłonne w miednicy,
- IIIC2 – nowotwór zajmujący węzły chłonne w okolicach aorty,
- IVA – nowotwór naciekający błonę śluzową pęcherza moczowego lub odbytnicy,
- IVB – nowotwór zajmujący pachwinowe węzły chłonne lub dający odległe przerzuty.
Jak uchronić się od raka endometrium?
Aby uchronić się od raka endometrium lub wykryć go na jak najwcześniejszym stadium zaawansowania, konieczne są regularne wizyty u ginekologa. Najistotniejsze w profilaktyce raka endometrium są: zdrowy styl życia, odpowiednia dieta oraz dopasowana do wieku i możliwości aktywność fizyczna. Liczne badania naukowe donoszą, że zażywanie dwuskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych może przyczynić się do zmniejszenia ryzyka zachorowania na ten rodzaj raka.
Należy mieć na uwadze, że rak trzonu macicy może być dziedziczny. Jeśli w najbliższej rodzinie wystąpiły potwierdzone przypadki tego nowotworu, warto rozważyć badanie genetyczne w kierunku mutacji w kluczowych dla niego genach. Badanie wykonuje się metodą sekwencjonowania następnej generacji (ang. next generation sequencing, NGS), a materiałem jest krew obwodowa. Do tego oznaczenia nie trzeba się wcześniej w żaden specjalny sposób przygotowywać.
Czy rak endometrium daje przerzuty?
Tak jak powiedziano powyżej, rak endometrium może dawać nawet bardzo odległe przerzuty. Wszystko zależy od stopnia zaawansowania nowotworu.
Czy endometrioza prowadzi do raka?
Endometrioza nie jest zaliczana do nowotworów złośliwych, lecz budowa komórek w tym schorzeniu jest zbliżona do obserwowanych w nowotworach złośliwych. Dotychczasowe badania nie wykazały jednoznacznie zwiększonego ryzyka transformacji nowotworowej u pacjentek z endometriozą, ale dowiodły, że w tej grupie częściej obserwuje się występowanie raka jajnika, chłoniaków nieziarniczych oraz innych chorób nowotworowych, takich jak rak jelita grubego, rak tarczycy czy czerniak.
Bibliografia:
- J. Sznurkowski i in., Zalecenia Polskiego Towarzystwa Ginekologii Onkologicznej dotyczące diagnostyki i leczenia raka endometrium, „Current Gynecologic Oncology” 2017, nr 15 (1), s. 34–44.
- M. Krzakowski i in., Onkologia w praktyce klinicznej, Via Medica, Gdańsk 2013, s. 286–295.
Lista placówek, w których możesz wykonać badanie EndoRNA diagnozujące endometriozę (data ostatniej aktualizacji: 02.11.2023)
