Rak jądra - objawy, diagnostyka i profilaktyka

W tym artykule wyjaśniamy jakie są czynniki ryzyka i objawy raka jądra, co można zrobić aby zwiększyć swoje szanse na wczesne wykrycie nowotworu oraz jakie badania profilaktyczne powinni wykonywać mężczyźni.

Rak jądra należy do najrzadziej diagnozowanych nowotworów złośliwych u mężczyzn, stanowiąc  ok. 1,6% ogółu zachorowań na męskie nowotwory. Jego charakterystyczną cechą jest jednak wysoki odsetek występowania u młodych mężczyzn (w wieku 22 – 40 lat), wśród których stanowi on aż 25% wszystkich nowotworów. Kluczową kwestią w skutecznym leczeniu raka jądra jest wczesna diagnostyka i dobór odpowiedniej terapii. Pacjenci z rakiem jądra mają dobre rokowania, pod warunkiem wczesnego wykrycia nowotworu.

Od czego można dostać raka jądra? Czynniki ryzyka.

Raki jądra to głównie (w ok. 95%) nowotwory zarodkowe, wywodzące się z komórek germinalnych, czyli takich, z których w warunkach fizjologicznych powstają plemniki. Na podstawie badań histopatologicznych dzielimy je na nasieniaki i nienasieniaki. Rak jądra może rozwinąć się również z innych komórek budujących jądra, ale jest to zjawisko stosunkowo rzadkie. Przyczyny występowania raka jądra nie są jeszcze w pełni poznane, uważa się jednak, że  może on mieć podłoże genetyczne. 

Choć na ten moment nie ma tak silnej korelacji podwyższonego ryzyka nowotworowego z określonym genem, to dane wskazują, że na rozwój raka jądra narażeni są głównie mężczyźni, u których w rodzinie występuje zwiększona zachorowalność na różne, rzadkie nowotwory. Obecna diagnostyka genetyczna oferuje szerokie badania wykonywane metodą NGS pozwalające analizować wszystkie geny korelujące ze zwiększonym ryzykiem rozwoju nowotworów.

Do czynników zwiększających ryzyko wystąpienia raka jądra zalicza się także:

• wnętrostwo, czyli niezstąpienie do moszny jednego lub dwóch jąder,
• wcześniejsze zdiagnozowanie raka w drugim jądrze,
• występowanie raka jądra u członków najbliższej rodziny (np. ojca, brata lub dziadka),
• zespół Klinefeltera,
• rasę kaukaską (rak jądra występuje cztery razy częściej u mężczyzn rasy białej niż czarnej)
• zespół Downa,
• bezpłodność.

Obecnie zwraca się również uwagę na rolę zakażenia wirusem HIV i czynników środowiskowych (zanieczyszczenia środowiska, środki chemiczne) w zwiększaniu ryzyka wystąpienia raka jądra.

Jakie są objawy raka jądra?

Pierwszym, często pojawiającym się objawem raka jądra jest bezbolesne powiększenie części lub całego jądra, zaczerwienienie moszny lub wyczuwalny guzek w okolicy jąder. Do innych objawów, wskazujących na ryzyko choroby, należą także: ból lub stan zapalny w okolicy jądra, dyskomfort, twardość jądra oraz uczucie ciężaru w mosznie. Rak jądra w początkowym stadium daje raczej mało uciążliwe objawy, które często są bagatelizowane przez mężczyzn, prowadząc do rozwoju choroby.

W zaawansowanym stadium raka jądra może pojawić się dotkliwy ból brzucha lub okolicy lędźwiowej, kaszel, ból w klatce piersiowej, krwioplucie, spadek masy ciała, brak apetytu, ból kostny lub objawy neurologiczne.

Podstawową metodą profilaktyki raka jądra jest samobadanie, które powinno być wykonywane raz w miesiącu. Wszystkie nieprawidłowości w obrębie worka mosznowego, wykryte podczas takiego badania powinny być niezwłocznie skonsultowane z lekarzem. Warto przy tym pamiętać, że raka jądra można skutecznie leczyć, zwłaszcza wtedy, gdy zostanie on wykryty na wczesnym etapie rozwoju.

W jakim wieku występuje rak jądra?

Rak jądra dotyka głównie młodych dorosłych w wieku 20-44 lat. W tej grupie wiekowej stanowi on aż 25% wszystkich męskich nowotworów.

Rak jądra- diagnostyka

Postawienie diagnozy raka jądra rozpoczyna się zwykle od badania fizykalnego z oceną obwodowych węzłów chłonnych, wykonywanego przez urologa. W kolejnym kroku pacjent jest kierowany na badanie ultrasonograficzne jąder (USG), oznaczenie poziomu biomarkerów nowotworowych: alfafetoproteiny płodowej (AFP), podjednostki beta gonadotropiny kosmówkowej (βHCG), dehydrogenazy mleczanowej (LDH) oraz wykonanie podstawowych badań krwi: morfologii i badań biochemicznych.

Jeżeli w USG lub badaniu fizykalnym wykryto guza jądra, badaniem koniecznym do ustalenia dalszego postępowania jest tomografia komputerowa jamy brzusznej, miednicy i klatki piersiowej. Tomografia komputerowa (TK) umożliwia ustalenie stopnia zaawansowania raka jądra oraz zlokalizowania przerzutów odległych lub przerzutów do regionalnych węzłów chłonnych.

W przypadku wskazań klinicznych i podejrzenia wystąpienia przerzutów do kości lub ośrodkowego układu nerwowego zaleca się wykonanie scyntygrafii kości i rezonansu magnetycznego (MRI).

Po wykryciu patologicznych zmian w obrębie jądra pacjent jest kierowany na zabieg orchidektomii, czyli chirurgicznego usunięcia jądra. Tkanki usunięte podczas takiego zabiegu są następnie oceniane podczas badania histopatologicznego, które umożliwia ustalenie typu oraz zaawansowania nowotworu.

Konieczność usunięcia jądra może prowadzić do zaburzeń płodności. Mężczyźni planujący potomstwo powinni rozważyć możliwość skorzystania z banku nasienia i zabezpieczenia próbki nasienia przed zabiegiem orchidektomii. Należy jednak podkreślić, że usunięcie jednego jądra nie musi skutkować bezpłodnością, ponieważ jądro, które pozostało u pacjenta, jeżeli tylko funkcjonuje prawidłowo, wystarczy aby wyprodukować plemniki potrzebne do zapłodnienia.

Czy badanie USG pozwala na wykrycie raka jądra?

USG jąder w połączeniu z badaniem fizykalnym jest podstawową, wstępną metodą wykrywania raka jądra. Za pomocą ultrasonografii lekarz jest w stanie rozróżnić czy zaobserwowana zmiana jest zlokalizowana wewnątrz jądra, czy poza nim. Większość zmian pozajądrowych ma charakter łagodny, natomiast zmiany wewnątrzjądrowe mają zwykle tendencję do złośliwości. Ostateczne rozpoznanie typu nowotworu wymaga jednak badania histopatologicznego.

Rak jądra a markery nowotworowe- jak interpretować wynik badań?

W diagnostyce raka jądra zalecane jest oznaczenie poziomu wybranych biomarkerów nowotworowych: alfafetoproteiny płodowej (AFP), podjednostki beta gonadotropiny kosmówkowej (βHCG) i dehydrogenazy mleczanowej (LDH) we krwi. Badania te należy wykonać dwukrotnie: przed i minimum 7 dni po zabiegu usunięcia jądra. Wartości stężenia biomarkerów umożliwiają ocenę stopnia zaawansowania nowotworu, odpowiedzi na leczenie, określenia rokowania pacjenta i ryzyka wystąpienia nawrotów.

• Alfafetoproteina płodowa (AFP) – jest ważnym markerem nowotworowym, wywodzącym się z tkanek zarodkowych. Wysokie stężenie AFP we krwi obserwuje się u pacjentów z rakiem zarodkowym typu dziecięcego lub u mężczyzn z nienasieniakiem jądra.
• Podwyższony poziom podjednostki beta gonadotropiny kosmówkowej (βHCG) może być obserwowany u pacjentów z nasieniakiem typowym.
• Dehydrogenaza mleczanowa (LDH) charakteryzuje się niską specyficznością, jednak wysokie wartości LDH mogą występować u pacjentów z nasieniakiem jądra.

Warto jednak pamiętać, że podwyższony poziom markerów nowotworowych nie jest wyznacznikiem raka jądra, ponieważ może on występować także w wielu innych typach nowotworów i chorobach nienowotworowych, takich jak zapalenie nerek czy prostaty. Postawienie rozpoznania jest możliwe dopiero po wykonaniu badania histopatologicznego jądra pobranego podczas orchidektomii.