Zawał mięśnia sercowego - predyspozycje, pierwsze objawy, profilaktyka

Czym właściwie jest zawał mięśnia sercowego?

Zawał mięśnia sercowego oznacza nagły stan niedokrwienia, który prowadzi do martwicy komórek narządu. Krew nie dopływa tętnicami wieńcowymi w wystarczającej ilości, co prowadzi do niedotlenienia komórek mięśnia sercowego. Początkowo komórki budujące serce przestają pracować, a następnie obumierają, w wyniku czego znajdujące się w nich substancje, takie jak troponina, przedostają się do krwi.

Jakie są przyczyny zawału serca?

Najczęstszą przyczyną zawału mięśnia sercowego jest pęknięcie blaszki miażdżycowej w tętnicy wieńcowej i utworzenie wokół niej skrzepliny,  w wyniku tego dochodzi do zwężenia tętnic oraz zaburzenia ich przepustowości. W efekcie mięsień sercowy nie dostaje wystarczającej ilości krwi, ulega niedokrwieniu, niedotlenieniu i obumarciu. Im dłużej tętnica jest niedrożna, tym większy obszar serca ulega uszkodzeniu. Zwykle po 3–6 godzinach od wystąpienia zawału serca obumiera cały obszar zaopatrywany przez zamkniętą tętnicę, a zmiany są nieodwracalne. Dlatego tak ważny jest czas udzielenia specjalistycznej pomocy lekarskiej.

Jakie są objawy zawału mięśnia sercowego?

Najbardziej charakterystycznym objawem zawału mięśnia sercowego jest ból w klatce piersiowej, opisywany jako:

• silny, nagły, gniotący, dławiący,
• zlokalizowany zamostkowo, odczuwalny na większym obszarze,
• trwający dłużej niż 20 minut i stopniowo narastający,
• promieniujący do żuchwy, lewego ramienia, barku lub górnej części brzucha i pleców,
• niezależny od pozycji – natężenia bólu nie można złagodzić poprzez zmianę pozycji ciała ani sposób oddychania.

Innymi objawami, które mogą świadczyć o zawale serca, są:

• duszności,
• kaszel z odkrztuszaniem,
• zawroty głowy,
• ogólne osłabienie,
• omdlenie,
• kołatanie serca,
• ból brzucha,
• nudności,
• wymioty,
• niepokój, lęk, strach,
• stan podgorączkowy,
• bladość powłok skóry,
• przyśpieszenie lub zwolnienie rytmu serca.

Zawał mięśnia sercowego a uwarunkowania genetyczne

Do niedawna uważano, że do zawału serca predysponują jedynie:

• niezdrowa, bogata w nasycone kwasy tłuszczowe dieta,
• zbyt mała aktywność fizyczna lub zupełny jej brak,
• chroniczny stres,
• szybkie tempo życia,
• nadmierne spożywanie alkoholu,
• palenie papierosów,
• choroby towarzyszące, takie jak: cukrzyca, marskość wątroby, insulinooporność, hipercholesterolemia.

Z czasem udowodniono, że są jeszcze czynniki genetyczne, których wystąpienie predysponuje do wystąpienia zawału mięśnia sercowego. Jednym z nich jest polimorfizm R952Q w genie LRP8. W warunkach fizjologicznych gen ten odgrywa ważną rolę w metabolizmie cholesterolu LDL (ang. low density lipoprotein), zwanego „złym cholesterolem”. Powszechnie wiadomo, że ta frakcja cholesterolu jest substancją składową blaszek miażdżycowych. U osób z wariantem R952Q w genie LRP8 stwierdzono podwyższone ryzyko zawału serca. Jest ono związane ze skłonnością gromadzenia się cholesterolu LDL w naczyniach krwionośnych. Dodatkowo posiadacze tej wersji genu mają skłonność do agregacji płytek krwi, co wzmaga tworzenie zakrzepów wewnątrz tętnic. Innymi czynnikami genetycznymi zwiększającymi ryzyko zawału serca są polimorfizmy w genach kodujących cytochrom P450, czyli CYP1A2 oraz ACE.

Dynamiczny rozwój genetyki umożliwił wykonywanie badań predyspozycji do zawału mięśnia sercowego. Pozwalają one na wyłowienie z populacji ogólnej osób szczególnie narażonych na zawał serca. Badanie genetyczne wykonywane jest z próbki krwi żylnej, a pacjent nie musi się do niego przygotowywać w żaden sposób. Należy mieć na uwadze, że samo posiadanie wariantu genetycznego nie oznacza, że doświadczymy tej ciężkiej choroby. Z pewnością jest to jednak dla nas sygnał, by zmienić sposób życia na zdrowszy.

Jak długo można żyć po zawale serca?

Życie „pełną piersią” po zawale mięśnia sercowego jest jak najbardziej możliwe. Należy jednak dostosować się do zaleceń lekarskich.

Wskazana jest diametralna zmiana stylu życia, czyli należy:

• zaprzestać palenia papierosów,
• wprowadzić zdrowe nawyki dietetyczne,
• uregulować ciśnienie tętnicze,
• obniżyć poziom frakcji LDL cholesterolu,
• zrzucić zbędne kilogramy,
• uregulować poziom glukozy (dotyczy osób cierpiących z powodu cukrzycy),
• zażywać regularnie leki zalecone przez lekarza.

Czy serce można zregenerować po zawale?

To, czy możliwa jest regeneracja serca po zawale, zależy od wielu czynników. Pierwszym z nich jest rozległość zawału serca. Im większej powierzchni tego narządu dotyczy zawał, tym dłuższa rekonwalescencja będzie konieczna. Istnieją nowatorskie badania dające pacjentom po zawale sporo nadziei. Mówią one o tym, że jedne z komórek układu odpornościowego mogą pomóc w regeneracji serca. Są nimi makrofagi, czyli specjalistyczne komórki, których zadaniem jest wychwytywanie i niszczenie drobnoustrojów chorobotwórczych. Po zawale bowiem zaczynają się one gromadzić w okolicy uszkodzonej zawałem tkanki i wytwarzać specyficzne białko VEGFC. To czynnik wzrostu śródbłonka naczyniowego, który stymuluje tworzenie nowych naczyń limfatycznych i wspomaga proces gojenia się serca. W ten sposób dochodzi do usunięcia umierających kardiomiocytów. Badania do tej pory prowadzone były tylko na myszach, niemniej są to odkrycia perspektywiczne i napawające nadzieją chorych. Czy efekty uzyskane na myszach będą takie same u ludzi? Czy można zwiększyć sztucznie ilość makrofagów w sercu dla zintensyfikowania procesu naprawy? W jaki sposób nakłonić makrofagi do wydzielania większej ilości czynnika VEGFC? Obecnie te pytania pozostają bez odpowiedzi.

Jak uniknąć kolejnego zawału serca?

Profilaktyka przeciwzawałowa, szczególnie po pierwszym zawale mięśnia sercowego, jest bardzo ważna. Należy, tak jak napisano wyżej, zmienić diametralnie sposób życia na zdrowszy oraz dopasować się do zaleceń lekarskich. Wprowadzenie zdrowych nawyków żywieniowych oraz dbałość o umiarkowaną aktywność fizyczną po zawale to podstawy. Bardzo istotne są też regularne badania serca oraz kontrola poziomu cholesterolu, glukozy oraz ciśnienia tętniczego. Chcąc uniknąć kolejnego zawału serca, należy zadbać o właściwą wagę i odpowiednią suplementację oraz sumiennie leczyć inne choroby towarzyszące. Całokształt zmian stylu życia może uchronić od kolejnego zawału.

Bibliografia:

1. A. Dęmbińska-Kieć i in., Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej. Podręcznik dla studentów medycyny, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2010, s. 625–652.
2. A. Szczeklik, Interna Szczeklika. Mały podręcznik, Medycyna Praktyczna, 2020, s. 159–172.