Czym jest zespół XYY i jak można go zdiagnozować?
Zespół XYY, zwany też zespołem Jacobsa lub historycznie syndromem supersamca, to choroba o podłożu genetycznym, wywołana obecnością dodatkowego chromosomu Y w kariotypie pacjenta. Z chorobą tą zmagają się tylko mężczyźni. O tym, czym dokładnie jest zespół Jacobsa, na czym polega ta choroba, jak objawia się zespół XYY oraz w jaki sposób można go zdiagnozować, przeczytasz w poniższym artykule
Zespół XYY – co to za choroba i na czym polega?
Zespół XYY, inaczej zwany zespołem Jacobsa, dotyczy 0,1% populacji mężczyzn na świecie. Przyczyną tego zaburzenia o podłożu genetycznym jest obecność w materiale genetycznym dodatkowego chromosomu Y. Fizjologicznie każdy mężczyzna ma 2 chromosomy płci – X i Y. Mężczyzna cierpiący z powodu zespołu Jacobsa posiada 47 chromosomów, w tym dwa chromosomy Y i jeden chromosom X, stąd nazwa choroby „zespół XYY”. Kiedyś nosiła ona nazwę „syndrom supersamca”. Powstanie aberracji chromosomowej jest niezależne od wieku matki i ojca oraz od stanu ich zdrowia. Dochodzi do niej przypadkowo podczas tworzenia się plemników.
W jaki sposób objawia się zespół XYY?
Zespół Jacobsa rozwija się u każdego chłopca w inny sposób. Objawy nasilają się zwykle wraz z wiekiem. Choroba może również przebiegać bezobjawowo aż do osiągnięcia wieku dorosłego.
Wśród charakterystycznych objawów zespołu Jacobsa można wymienić:
- zmniejszone napięcie mięśniowe,
- trudności w nauce,
- ponadprzeciętny wzrost,
- opóźniony rozwój mowy,
- nieznacznie opóźniony intelekt,
- opóźnione dojrzewanie płciowe,
- nadpobudliwość,
- brak empatii,
- większe ryzyko pojawienia się zaburzeń zachowania i zaburzeń emocjonalnych,
- ciężki trądzik występujący w okresie dojrzewania,
- wady kręgosłupa, takie jak skolioza,
- płaskostopie,
- dysfunkcja jąder.
Obecność dodatkowego chromosomu Y w kariotypie mężczyzny może sugerować późne dojrzewanie płciowe oraz problemy z płodnością. Liczne badania naukowe donoszą jednak, że u większości mężczyzn proces dojrzewania płciowego przebiega w prawidłowym czasie. Zachowana jest również płodność. Ponadto należy nadmienić, że opisane powyżej objawy zespołu XYY nie muszą występować u wszystkich mężczyzn cierpiących z powodu tej choroby. Czasami nie są nasilone, zwłaszcza w przypadku zjawiska mozaicyzmu, czyli występowania dodatkowego chromosomu Y tylko w części komórek ciała pacjenta. Część objawów może wystąpić u mężczyzn po ukończeniu przez nich 50. roku życia. Jest to spowodowane niskim poziomem testosteronu.
W jaki sposób zdiagnozować zespół XYY?
Zespół XYY można wykryć już na wczesnym etapie w okresie prenatalnym. W tym celu wykonuje się nieinwazyjne badania prenatalne z próbki krwi matki, z której izolowane jest tzw. wolne płodowe DNA (cffDNA), czyli materiał genetyczny dziecka. Na podstawie analizy cffDNA z zastosowaniem wysokospecjalistycznej metody sekwencjonowania DNA – metody NGS (ang. next generation sequencing) – możliwe jest oznaczenie liczby chromosomów płodu, ich wybranych zaburzeń oraz określanie płci genetycznej dziecka. Wykonanie takiego badania oprócz diagnostyki zespołu Jacobsa pozwala na wykrycie trisomii i monosomii wszystkich 23 par chromosomów (w tym trisomii chromosomów 21, 18 i 13), określenie ryzyka mozaikowatości w przypadku wykrycia trisomii, wykrycie innych aneuploidii chromosomów płci, określenie płci płodu oraz wykrycie ponad 430 zespołów delecji i duplikacji.
Kolejnym badaniem potwierdzającym rozpoznanie zespołu Jacobsa jest badanie kariotypu, inaczej zwane badaniem cytogenetycznym. Pozwala ono zweryfikować, czy w danym organizmie znajduje się prawidłowa liczba chromosomów, czyli czy dziecko ma prawidłowy kariotyp, oraz określić rodzaj nieprawidłowości, która zaszła w budowie kariotypu (translokacja, delecja czy inwersja). Badanie kariotypu wymaga przeprowadzenia 72-godzinnej hodowli komórkowej, po której przeprowadzane są kolejne kroki procedury. Do wykonania badania kariotypu konieczne jest pobranie próbki krwi żylnej, z której następnie izolowane są komórki jądrzaste – najczęściej limfocyty. Chcąc wykonać badanie kariotypu płodu, konieczne jest pobranie do badania od kobiety ciężarnej próbki płynu owodniowego. Wynik pozwala określić, czy dziecko jest nosicielem mutacji genetycznej.
Badanie cytogenetyczne można również wykonać po narodzinach dziecka. Pobiera się od niego próbkę krwi żylnej, zwykle z żyły odłokciowej. Następnie z materiału metodami laboratoryjnymi separuje się limfocyty, które w dalszym etapie są hodowane na specjalnych podłożach. Wykrycie dodatkowego chromosomu Y we wszystkich komórkach pacjenta lub tylko w ich części stanowi potwierdzenie zespołu Jacobsa. W drugim przypadku jest to choroba o charakterze mozaikowym.
Innym biochemicznym badaniem w diagnostyce zespołu Jacobsa jest SHBG, czyli oznaczenie białka wiążącego hormony płciowe w surowicy krwi. Wykonywane jest ono w celu oceny poziomu testosteronu i innych androgenów.
Czy zespół XYY jest dziedziczny?
Dzieci mężczyzn, u których zdiagnozowano zespół Jacobsa, są zdrowe, ponieważ choroba ta nie jest dziedziczna. Na częstość występowania zespołu XYY nie mają wpływu czynniki genetyczne, gdyż aberracja chromosomowa, która wywołuje rozwój choroby, jest przypadkowa i występuje w różnych momentach tworzenia się męskich komórek rozrodczych.
Do jakiego lekarza udać się z podejrzeniem zespołu XYY?
Mając podejrzenie zespołu Jacobsa, należy udać się do poradni genetycznej. Tam specjalista genetyk kliniczny po przeanalizowaniu objawów i cech charakterystycznych zleca pakiet badań.
Ze względu na różnorodne objawy chorobowe występujące w zespole XYY schorzenie to należy różnicować z innymi chorobami o podłożu genetycznym, takimi jak:
- zespół Sotosa,
- zespół Marfana.
Prawidłowo postawiona diagnoza jest podstawą do zastosowania odpowiedniej terapii hormonalnej, która przyczyni się do poprawy jakości życia.
Bibliografia:
- J. Bal, Genetyka medyczna i molekularna, PWN, Warszawa 2017, s. 27–28.
- R. Śmigiel i in., Genetycznie uwarunkowane zaburzenia rozwoju u dzieci, PZWL, Warszawa, 2021, s. 494–495.
