Różowy październik - miesiąc świadomości raka piersi

Rak piersi jest najczęściej diagnozowanym nowotworem złośliwym u kobiet na świecie i jednocześnie najczęstszą przyczyną zgonu. Chore na raka piersi stanowią ok. 36% wśród kobiet żyjących z nowotworami. Nowotwór sutka, czyli raka piersi diagnozuje się każdego roku u około 1,7 miliona kobiet, z czego ponad 500 tysięcy umiera.

W niektórych przypadkach (ok. 5-15%), rak piersi jest nowotworem dziedzicznym, spowodowanym mutacją w genach regulujących podziały komórkowe oraz naprawę DNA.

Najczęściej są to mutacje w genach BRCA1 lub BRCA2, odpowiadających za syntezę białek biorących udział w naprawie uszkodzonego DNA.

Wśród innych genów, których mutacje są związane z podwyższonym ryzykiem zachorowania na raka piersi, wymienia się:

• gen PALB2 – odpowiadający za produkcję białka biorącego udział w naprawie uszkodzeń DNA. Kobiety posiadające mutacją w tym genie mają 35% ryzyka zachorowania na raka piersi przed 70 r.ż.
• gen CHEK2– białko kodowane przez ten gen ma zdolność hamowania wzrost guza. Osoby obciążone mutacją w genie CHEK2 mają dwukrotnie większe ryzyko zachorowania na raka piersi.
• gen NBN– kodujący nibrynę, czyli białko NBN, regulujące aktywność kompleksu kilku innych białek, biorących udział w usuwaniu dwuniciowych pęknięć w DNA i odpowiadających za zapewnienie stabilności chromosomów. Obecność nieprawidłowego wariantu genu NBN zwiększa ryzyko uszkodzenia chromosomów pod wpływem promieniowania jonizującego oraz ryzyko rozwoju nowotworu piersi i innych narządów.
• gen CDKN2A– odpowiadający za powstawanie kilku białek, regulujących przebieg cyklu komórkowego i mających zdolność hamowania wzrostu komórek nowotworowych. Mutacja tego genu powoduje podwyższone ryzyko raka piersi i innych typów nowotworów.
• inne, mniej znane geny, które część badaczy również zalicza w poczet genów, których mutacje mogą zwiększać ryzyko zachorowania na nowotwory piersi i innych narządów, takie jak: TP53, PTEN, CASP8, CTLA4, BARD1, BRIP1, CYP19A1, ATM, FGFR2, H19, LSP1, MAP3K1, MAP2K4, MRE11A, RAD51 i TERT.

Choć zakres wiedzy na temat korelacji między czynnikami genetycznymi, a rakiem piersi nieustannie się poszerza, to dokładna rola mutacji w niektórych rzadziej badanych genach nie jest jeszcze do końca poznana. Najczęstsza przyczyną dziedzicznego raka sutka są bez wątpienia geny BRCA1 i BRCA2 i to od nich należy zaczynać diagnostykę w przypadku podejrzenia uwarunkowanej genetycznie postaci choroby w rodzinie pacjentki.

Rak piersi u mężczyzn

Rak piersi często jest mylnie kojarzony jedynie z kobietami. Szacuje się jednak, że około 1% wszystkich nowotworów złośliwych piersi to choroba zdiagnozowana u mężczyzn. Prawdopodobieństwo zachorowania u mężczyzny również zwiększają predyspozycje genetyczne- w tym przypadku są one większe dla mutacji w BRCA2, niż w BRCA1. Wykrycie mutacji w genach BRCA u mężczyzn stanowi także niezwykle istotny element poradnictwa dla ich córek. Najczęściej występującym jednak nowotworem u mężczyzn jest rak prostaty, stanowi on ponad 20% wszystkich zachorowań.

Diagnostyka mutacji genów BRCA

W genie BRCA1 opisano kilkaset różnego typu mutacji związanych z wysokim ryzykiem raka piersi i raka jajnika. W Polsce za najczęstszą przyczynę występowania wysokiej, genetycznie uwarunkowanej predyspozycji do tych nowotworów, uznaje się nosicielstwo jednej z powtarzalnych patogennych mutacji genu BRCA1.

W aktualnym Narodowym Programie Zwalczania Chorób Nowotworowych Ministerstwo Zdrowia zaleca, aby testy w kierunku BRCA1 badały minimum 5 poniższych mutacji patogennych: c.68_69delAG (185delAG), c.181T>G (300T>G, p.C61G), c.3700_3704delGTAAA (3819del5), c.4035delA (4153delA), c.5266dupC (5382insC).  Badanie to  można rozszerzyć o analizę 16 najczęściej występujących w polskiej populacji mutacji w genie BRCA1.

Analiza genu BRCA2 obejmuje badanie trzech mutacji w tym jednej najczęściej występującej w populacji polskiej c.7913_7917delTTCCT, p.F2638*. Badanie ma na celu określenie obciążenia genetycznego dziedzicznym rakiem piersi i/lub jajnika, jak również ryzyka nowotworów towarzyszących, uwarunkowanych uszkodzeniem genu BRCA2 – przede wszystkim raka jelita grubego i trzustki.

Osoby, u których krewnych potwierdzono obecność mutacji w jednym z tych genów, mogą wykonać badanie celowane, zgłaszając się do punktu pobrań z kopią wyniku bliskiej osoby. Dzięki temu możliwe jest sprawdzenie, czy odziedziczyły kopię wadliwego genu, czy nie.

Jeżeli wynik żadnego z tych badań nie wykaże obecności zmian, warto uzupełnić diagnostykę o badanie całych genów, metodą NGS, czyli metodą sekwencjonowania następnej generacji, pozwalającą na wychwycenie wszystkich innych, rzadziej spotykanych mutacji. Jednoczesna analiza kilku tysięcy mutacji w genach BRCA1 oraz BRCA2 pozwala bowiem na wykrycie pełnego spektrum potencjalnych zmian.

Diagnostykę można też rozszerzyć o kompleksowy panel obejmujący zmiany w kilku innych genach, o udokumentowanym wpływie na podwyższone ryzyko zachorowania na raka piersi.

Czy rak piersi jest dziedziczny?

Kiedy możemy odziedziczyć chorobę nowotworową? Mówi Anna Piotrowska-Mietelska:

Kto powinien się zbadać?

Badanie genów BRCA1 i BRCA2 powinna wykonać każda kobieta, a w szczególności panie, u których w rodzinie u kobiet przed 50 rokiem życia zdiagnozowano raka piersi lub raka jajnika, jajowodu czy otrzewnej. Badanie jest istotne również dla kobiet planujących stosowanie lub stosujących terapię hormonalną (antykoncepcję hormonalną lub hormonalną terapię zastępczą), szczególnie jeśli w wywiadzie rodzinnym stwierdzono raka piersi lub jajnika, niezależnie od wieku zachorowania.

Analizę statusu mutacji w genach BRCA1 i BRCA2 wykonuje się również u kobiet, które już chorują na wymienione nowotwory lub przeszły chorobę nowotworową. Dzięki uzyskanym wynikom, możliwa jest ocena skuteczności terapii przeciwnowotworowej jak i ryzyka nawrotu choroby.

Jakie badanie wykonać?

Badania genetyczne, w kierunku predyspozycji do nowotworu piersi można kupić w e-sklepie nowej genetyki. Poniżej przedstawimy pełną listę badań razem z ich numerami:

• 215        Rak piersi i/lub jajnika – badanie podstawowe 16 mutacji w genie BRCA1
• 896        Rak piersi i/lub jajnika – badanie podstawowe 3 mutacji w genie BRCA2
• 3858     Rak piersi i/lub jajnika – panel podstawowych mutacji w genach BRCA1 oraz BRCA2
• 3776     BRCA-NGS – badanie mutacji germinalnych w genach BRCA1 i BRCA2 techniką NGS w DNA z  krwi obwodowej
• 3933     Badanie pojedynczej mutacji BRCA1/2 – met. sekwencjonowania
• 893       Rak piersi – analiza patogennej mutacji w genie PALB2
• 3777     CHEK2 – badanie mutacji w genie CHEK2
• 4949     NBN – podstawowe badanie mutacji
• 3792     CDKN2A – badanie mutacji genu CDKN2A
• 3936     Nowotwory u kobiet – panel podstawowy (BRCA1, BRCA2, PALB2, CHEK2, NBN)
• 3928     Nowotwory u kobiet – panel rozszerzony (BRCA1, BRCA2, PALB2, CHEK2, NBN, CDKN2A)

Poza badaniami genetycznymi, warto regularnie wykonywać samobadanie piersi, które jest podstawową metodą pozwalającą na wykrycie nowotworu. Dowiedz się więcej na temat samobadania piersi.

Dodatni wynik mutacji w genach związanych z podwyższonym ryzykiem raka piersi- co robić?

Wykrycie mutacji  genach BRCA1, BRCA2, PALB2, CHEK2 lub innych, o udowodniono związku z rakiem piersi, jest markerem świadczącym o tym, że choroba może wystąpić z większym prawdopodobieństwem w porównaniu do osób, niebędących jej nosicielami. Wynik badania nie jest wyrokiem i nie oznacza to, że dana osoba z pewnością zachoruje.

Jest to wskazanie przede wszystkim do tego, aby zwrócić szczególną uwagę na badania profilaktyczne: USG piersi, USG jajników, mammografię oraz regularne samodzielne badanie piersi co miesiąc- aby potencjalną chorobę móc wykryć na jak najwcześniejszym etapie. Osoby obciążone podwyższonym ryzykiem raka piersi, zwłaszcza z mutacją w genach BRCA1 i BRCA2, powinny trafić pod opiekę poradni onkologicznej, gdzie lekarz- onkolog lub genetyk, pomoże zinterpretować uzyskane wyniki, zapozna się z wywiadem rodzinnym i zaproponuje spersonalizowaną ścieżkę działań profilaktycznych.

Ogólne wytyczne, dotyczące częstotliwości badań profilaktycznych dla kobiet, będących nosicielkami mutacji są opisane w wytycznych Polskiego Towarzystwa Onkologii Klinicznej.

Warto także pamiętać, że ujemne wyniki badań genetycznych nie zwalniają nas z obowiązku regularnego wykonywania badań profilaktycznych. Zdecydowana większość przypadków raka piersi nie jest bowiem związana z dziedziczną postacią choroby i jest diagnozowana u osób bez wcześniejszej historii tego nowotworu w rodzinie.

Niezależnie od uzyskanego wyniku, należy mieć na uwadze, że każdy wynik badania genetycznego powinien zostać skonsultowany z lekarzem genetykiem klinicznym.