Hemofilia - jak dziedziczymy genetyczną chorobę krwi?

W jaki sposób dziedziczona jest hemofilia?

To najczęściej występująca skaza krwotoczna na świecie, od wieków uznawana za schorzenie rodzinne. Hemofilia jest chorobą przewlekłą, ale obecnie dzięki postępowi w medycynie i inżynierii genetycznej niezagrażającą życiu. Wciąż jednak wpływa ona na komfort życia chorych.

Co to jest hemofilia i jakie są jej przyczyny?

Hemofilia (łac. haemophilia) to uwarunkowana genetycznie choroba krwi spowodowana niedoborem lub zupełnym brakiem VIII lub IX czynnika krzepnięcia krwi, czyli jednego z białek odpowiedzialnych za proces krzepnięcia, syntetyzowanych w warunkach fizjologicznych w wątrobie. Jest chorobą genetyczną sprzężoną z płcią – chorują na nią głównie mężczyźni, kobiety natomiast mogą być bezobjawowymi nosicielkami. Znane są trzy postaci hemofilii o różnym podłożu:

• hemofilia A, spowodowana mutacją genu kodującego czynnik VIII,
• hemofilia B, spowodowana mutacją genu kodującego czynnik IX,
• hemofilia C, związana z brakiem XI czynnika krzepnięcia, występująca dużo rzadziej niż postaci A i B i w przeciwieństwie do nich nie sprzężona z płcią.

Jaka jest częstość występowania hemofilii?

Hemofilia A występuje u 1 na 10000–20000 urodzonych dzieci, hemofilia B u 1 na 30000, natomiast hemofilia C u 1 dziecka na milion urodzeń.

W jaki sposób dziedziczona jest hemofilia?

Hemofilia A i B jest dziedziczona jako choroba recesywna sprzężona z chromosomem X. Oznacza to, że za jej rozwój odpowiedzialne są mutacje genów występujących na chromosomie X. Za rozwój hemofilii A odpowiada wadliwy gen kodujący czynnik VIII krzepnięcia krwi, zlokalizowany na długim ramieniu chromosomu X (locus Xq27.1). Za rozwój postaci B odpowiada zaś mutacja w genie kodującym czynnik IX krzepnięcia krwi, zlokalizowanym w locus Xq28.

Za tym, że hemofilia jest chorobą recesywną, przemawia fakt, że jej objawy występują przede wszystkim u mężczyzn, a nie u kobiet. Mężczyźni posiadają tylko jeden chromosom X. Jeśli więc dojdzie do mutacji zlokalizowanych tam genów odpowiedzialnych za rozwój hemofilii, to dany mężczyzna na pewno na nią zachoruje. Aby do rozwoju hemofilii doszło u kobiety, musiałaby ona odziedziczyć mutacje na obu chromosomach X, co jest niezwykle rzadkim zjawiskiem. Kobiety mogą być jednak nosicielkami zmutowanego genu, który przekazują potomstwu. Syn takiej kobiety, któremu zostanie przekazany chromosom X z uszkodzonym genem, będzie miał objawy chorobowe. Córka zaś będzie nosicielką zmutowanego genu.

Jakie są objawy hemofilii?

Najważniejszym i najbardziej charakterystycznym objawem hemofilii są przedłużające się krwotoki. Szczególnie niebezpieczne są te w obrębie stawów i mięśni. Najczęściej dotyczą one stawów kolanowych, okolic kostek, stawu łokciowego lub biodrowego. Często występujące prowadzą do uszkodzenia stawów i w konsekwencji do ich unieruchomienia. Chorzy, u których występują takie powikłania, wymagają częstej i długiej rehabilitacji, zabiegów ortopedycznych oraz wymiany uszkodzonych stawów. Bardzo niebezpieczne są też krwotoki wewnątrzmózgowe oraz z przewodu pokarmowego, które mogą prowadzić nawet do śmierci. U chorych cierpiących z powodu hemofilii obserwowana może być również obecność krwi w moczu (tzw. krwiomocz).

Jak diagnozowana jest hemofilia?

Hemofilia jest diagnozowana najczęściej już w pierwszych latach życia dziecka. Wtedy to mogą pojawiać się pierwsze krwawienia, głównie na skutek urazów lub upadków, które stają się powodem niepokoju rodziców i skłaniają ich do odwiedzenia gabinetu lekarza. Hemofilia występująca w postaci łagodnej bywa diagnozowana dopiero w życiu dorosłym, np. podczas wykonywania zabiegu chirurgicznego lub usunięcia zęba.

Około połowę mutacji w postaci ciężkiej hemofilii stanowią mutacje inwersyjne. Najczęściej wykrywa się inwersję w intronie 22. Test pozwalający na rozpoznanie hemofilii wykonuje się z krwi. Badanie stosowane w diagnostyce przyczyny hemofilii, ustalaniu dróg dziedziczenia i nosicielstwa oraz ocenie ryzyka powikłań leczenia to badanie inwersji intronu 22 w genie F8. Mutacja w tym genie ogranicza syntezę białka FVIII, całkowicie ją hamuje lub powoduje powstawanie nieprawidłowej formy tego białka. Za ciężki przebieg choroby odpowiada delecja (utrata) większego fragmentu genu lub przedwczesne wprowadzenie kodonu stop. W pełnej diagnostyce hemofilii bardzo ważne jest ustalenie sposobu dziedziczenia zmutowanego genu, potwierdzenie nosicielstwa oraz wstępna ocena ryzyka wystąpienia inhibitora genu FVIII. Jest to bardzo istotna informacja w kontekście podawania czynnika krzepnięcia dożylnie.

Oprócz badań genetycznych w kierunku hemofilii A istnieją badania molekularne w kierunku występowania mutacji w genie IX czynnika krzepnięcia potwierdzające hemofilię B.

Jak leczy się hemofilię?

Hemofilia jest chorobą nieuleczalną, która trwa całe życie. Obecnie jednak komfort życia chorych jest dużo lepszy niż kilka dekad temu. Znane są metody leczenia groźnych krwawień, jak również zapobiegania im. Terapia opiera się przede wszystkim na podawaniu pacjentom czynników krzepnięcia, których sami nie potrafią wytworzyć. Czynnik krzepnięcia może być podawany dożylnie w momencie wystąpienia krwawienia lub też być podawany profilaktycznie, aby zapobiec krwawieniom, np. przed planowaną operacją lub innym inwazyjnym zabiegiem.

Jak funkcjonować z hemofilią?

Hemofilia jest chorobą, z którą można normalnie żyć. Należy jednak regularnie kontrolować stan zdrowia u lekarza prowadzącego. Niezmiernie ważne jest systematyczne przyjmowanie zaleconych leków. Jeśli chory ma zaplanowany jakikolwiek zabieg, powinien on odbyć się pod nadzorem lekarza z doświadczeniem w leczeniu skaz krwotocznych.

Choć kiedyś uważano za niewskazane uprawianie sportów ekstremalnych przez osoby cierpiące na hemofilię, to obecnie nie ma już takich przeciwwskazań. Dzięki temu dzieci chore na hemofilię mogą żyć prawie tak samo, jak ich rówieśnicy.

Bibliografia

1. L.B. Jorde i in., Genetyka medyczna, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2012, s. 86–88.
2. G. Drewa i in., Podstawy genetyki dla studentów i lekarzy, Urban & Partner, Wrocław 1995, s. 211–213.
3. P. Gajewski i in., Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2017, s. 951–955.