Genetyczne predyspozycje do raka jelita grubego

Ze względu na to, że choroba ta potrafi przez wiele lat nie dawać żadnych objawów, często bywa diagnozowana dopiero na zaawansowanym etapie, kiedy jej leczenie jest dużo trudniejsze, niż gdyby były wykryta wcześniej.

Pacjenci, u których nowotwór zostaje wykryty w I lub II stadium mają 90% szans na przeżycie kolejnych 5 lat. Jeśli jednak ma to miejsce dopiero w stadium IV, szanse osób chorych drastycznie maleją. Z tego powodu, w przypadku raka jelita grubego, badania profilaktyczne mają ogromne znaczenie.

Według statystyk, ok. 10-15% przypadków raka jelita grubego stanowią zachorowania o podłożu genetycznym. Pozostałe przypadki rozwijają się w wyniku oddziaływania czynników środowiskowych, w tym przede wszystkim nieprawidłowej diety oraz używek. Osoby, w rodzinie których występowały przypadki nowotworów jelita grubego, powinny wykonać badania genetyczne , pozwalające na stwierdzenie obecności mutacji, zwiększających ryzyko choroby. Na podstawie uzyskanych wyników możliwe jest świadome podjęcie decyzji o odpowiednich działaniach profilaktycznych.

Jakie geny są związane z nowotworem jelita grubego?

Wśród genów, o udowodnionym związku z rakiem jelita grubego wymienia się:

• geny MSH2, MLH1, MSH3, MSH6- obecność mutacji w jednym z tych genów zwiększa ryzyko raka jelita grubego, jak również raka trzonu macicy, nawet 10-40 krotnie
• geny MUTYH- osoby obciążone mutacją tego genu po 50 r.ż. mają 19%-owe ryzyko raka jelita grubego, które po 60 r.ż. wzrasta już do 43%
• gen APC- którego mutacja 40-krotnie zwiększa ryzyko raka jelita grubego
• gen NOD2- obecna w nim mutacja podnosi 2,5-krotnie ryzyko zachorowania u osób powyżej 60 r.ż.
• inne geny, takie jak: EPCAM, PMS2, STK11, SMAD4, BMPR1A, związane z występowaniem schorzeń, znacznie zwiększających ryzyko powstania raka jelita grubego.

Pojawienie się nowotworu jest zazwyczaj wynikiem obecności kilku lub nawet kilkunastu mutacji w wymienionych wyżej genach, odpowiadających za regulowanie podziałów komórek. Na skutek mutacji geny te nie produkują odpowiedniej ilości białek, regulujących cykl komórkowy, co prowadzi do niekontrolowanych podziałów komórkowych i powstawania komórek nowotworowych. Nosiciele mutacji są narażeni na podwyższone ryzyko zachorowania na nowotwór jelita grubego (w młodym wieku), jak również inne nowotwory, takie jak: rak endometrium, jajnika, piersi, tarczycy, nadnerczy, trzustki, wątroby, żołądka, jelita cienkiego, dróg moczowych i mózgu.

Jakie są skutki mutacji w genach, zwiększających predyspozycje do raka jelita grubego?

Dziedziczne przypadki raka jelita grubego powstają najczęściej na podłożu rodzinnej polipowatości gruczolakowatej, która może przybierać kilka postaci, takich jak: zespół Gardnera, zespół Turcota, zespół gruczolakowatej polipowatości rodzinnej o opóźnionej ekspresji lub zespół Peutza—Jeghersa. Rodzinna polipowatość gruczolakowata jelita grubego jest to schorzenie objawiające się występowaniem bardzo dużej liczby polipów w jelicie grubym (może to być nawet kilkaset lub kilka tysięcy zmian). U części chorych polipy mogą być umiejscowione także na dnie żołądka, w dwunastnicy i jelicie cienkim. Pierwsze polipy, pojawiają się zazwyczaj w okolicach drugiej dekady życia, natomiast po 35 r.ż. ma je już ok. 95% chorych. Zmiany te posiadają duży potencjał rozwoju w kierunku nowotworu złośliwego, a ryzyko to wzrasta wraz z wiekiem chorego i czasem trwania choroby. Średni czas od pojawienia się polipów do powstania nowotworu wynosi ok. 10 lat. Zespołowi rodzinnej polipowatości gruczolakowatej mogą towarzyszyć również inne nowotwory złośliwe, takie jak hepatoblastoma, rak trzustki,  tarczycy, żołądka, nadnerczy lub mózgu.

Część przypadków nowotworów jelita grubego jest natomiast związana z zespołem Lyncha- chorobą genetyczną, znacznie podwyższającą ryzyko dziedzicznego raka jelita grubego bez polipowatości. Przyczyną zespołu Lyncha jest mutacja w genach naprawczych, regulujących podziały komórkowe, która prowadzi do 50-80%-owego ryzyka zachorowania na nowotwór jelita grubego. Rak jelita grubego rozwijający się u pacjentów z zespołem Lyncha pojawia się przeważnie w okolicach 45 roku życia i wykazuje charakterystyczne cechy kliniczne.

Kto powinien wykonać badanie genetyczne w kierunku predyspozycji do raka jelita grubego?

Wskazaniem do badań genetycznych  są przede wszystkim przypadki polipowatości lub przewlekłej choroby zapalnej i nowotworów jelita grubego w rodzinie. Jeżeli u krewnego stwierdzono obecność mutacji, badaniu powinna się poddać także jego najbliższa rodzina, ze względu na duże ryzyko dziedziczenia tego typu zmian przez potomstwo. Badanie warto wykonać także wtedy, gdy w rodzinie powtarzały się przypadki innych nowotworów lub jeśli pacjent uzyskał nieprawidłowe wyniki kolonoskopii lub stwierdzono obecność krwi utajonej w kale. Wśród objawów sugerujących rodzinną polipowatość, które również są wskazaniem do badania genetycznego, wymienia się m.in.: biegunki, zaparcia, bóle brzucha, krwawienia z odbytu, przebarwienia barwnikowe siatkówki oka, obecność dodatkowych lub brak kilku zębów i zniekształcenia paznokci.

Co zrobić, jeśli wynik badania potwierdził obecność mutacji?

Przede wszystkim należy pamiętać, że wynik stwierdzający obecność mutacji, nie jest jednoznaczny z zachorowaniem na raka jelita grubego. Dzięki wprowadzeniu odpowiednich działań profilaktycznych można znacznie obniżyć ryzyko nowotworu.

W przypadku dodatniego wyniku badania genetycznego należy zadbać o regularne wykonywanie badań profilaktycznych- minimum raz w roku zaleca się kontrolną sigmoidoskopię (badanie jelita grubego na odcinku 60–80 cm za pomocą elastycznego endoskopu) oraz USG tarczycy. Warto również przeprowadzić badania genetyczne członków najbliższej rodziny.

Jeżeli u osoby obciążonej mutacją stwierdzona zostanie obecność polipów jelita grubego, należy rozważyć profilaktyczną kolektomię- zabieg polegający na usunięciu całego jelita grubego i zastąpieniu go jelitem cienkim, którego śluzówka ma zdolność upodobnienia się do śluzówki jelita grubego. Zabieg ten jest skuteczną strategią uniknięcia raka jelita grubego w przyszłości, wydłużającym czas życia osób z rodzinną polipowatością średnio o 15 lat.