Atopowe zapalenie skóry – przyczyny, objawy, diagnostyka

Charakterystycznym objawem AZS są cyklicznie występujące okresy zaostrzenia, przeplatające się z remisjami (ustępowaniem uciążliwych dolegliwości). Jakie są przyczyny powstawania AZS oraz jego objawy? W jaki sposób diagnozujemy AZS? Jakie są metody leczenia tej choroby? Na te i inne pytania znajdziesz odpowiedź poniżej.

Co to jest atopowe zapalenie skóry?

Atopowe zapalenie skóry (AZS, atopic dermatitis), zwane także wypryskiem atopowym, to przewlekła choroba dermatologiczna, której charakterystycznym objawem jest silny świąd skóry, prowadzący do rozwoju stanu zapalnego. Chorzy często mają problemy z opanowaniem swędzenia i drapiąc się, uszkadzają barierę naskórkową, co dodatkowo może prowadzić do powstawania obrzęków, nadkażeń bakteryjnych oraz zaczerwienień.

Pierwsze objawy AZS pojawiają się zwykle już w wieku dziecięcym, między 6. a 9. miesiącem życia. Atopowe zapalenie skóry może dotyczyć też noworodków, u których suchość skóry dotyka prawie całego ciala, z pominięciem okolicy pieluszkowej. W dorosłym życiu choroba może mieć bardzo zróżnicowany przebieg: u młodszych pacjentów zmiany skórne mają zwykle charakter uogólniony z widocznym zliszajowaceniem, natomiast u starszych pacjentów zmiany pojawiają się symetrycznie.

Nieleczone atopowe zapalenie skóry może prowadzić do rozwoju astmy i alergii.

Jakie są przyczyny powstawania AZS?

Jak dotychczas nie udało się ustalić dokładnego powodu powstawania AZS. Wiadomo natomiast, że choroba jest powodowana przez nadmiernie wydzielanie immunoglobuliny IgE na skutek współdziałania czynników genetycznych i środowiskowych. Atopowe zapalenie skóry jest chorobą uwarunkowaną genetycznie – jeżeli jeden lub obydwoje rodziców cierpi z jej powodu, dziecko może ją odziedziczyć.

Według danych epidemiologicznych częstość występowania AZS wzrasta. Jest to spowodowane rozwojem cywilizacyjnym i obecnością coraz to innych czynników alergizujących wpływających na rozwój choroby.

Czynniki genetyczne i środowiskowe współdziałają ze sobą, prowadząc do rozwoju atopowego zapalenia skóry. Pacjent, mając predyspozycje genetyczne, pod wpływem czynników wyzwalających zaczyna mieć objawy chorobowe. Do znanych czynników wyzwalających AZS zalicza się m.in.:

• roztocza kurzu,
• alergeny pyłków roślin,
• alergeny odzwierzęce, takie jak sierść,
• alergeny pochodzenia grzybiczego i bakteryjnego,
• alergeny pokarmowe, takie jak: ryby, orzechy, jaja kurze czy mleko krowie,
• niską wilgotność powietrza,
• zanieczyszczenie środowiska,
• zwiększony poziom węglanu wapnia w wodzie (tzw. twardą wodę),
• przewlekły stres,
• czynniki hormonalne.

Jakie są objawy atopowego zapalenia skóry?

Do najczęstszych objawów atopowego zapalenia skóry należą:

• uciążliwe swędzenie skóry (świąd),
• występowanie stanu zapalnego skóry, określanego jako egzema,
• zmiany naskórka, tzw. przeczosy, powstałe w wyniku drapania,
• pękanie naskórka,
• mocno przesuszona skóra, którą trudno nawilżyć,
• zwiększona podatność na infekcje bakteryjne w wyniku uszkodzenia naskórka,
• ogólny stan zapalny skóry,
• powiększenie węzłów chłonnych,
• wysoka gorączka.

Atopowe zapalenie skóry – diagnostyka

Diagnostyka AZS jest trudna i wieloetapowa. Na początku lekarz dermatolog przeprowadza wywiad rodzinny oraz badanie fizykalne pacjenta. Jest to konieczne, aby wykluczyć inne choroby, takie jak:

• łojotokowe zapalenie skóry,
• rybią łuskę zwykłą,
• histiocytozę,
• kontaktowe zapalenie skóry.

Jako że atopowe zapalenie skóry jest chorobą alergiczną, lekarz często zleca wykonanie testów skórnych w nadziei na znalezienie alergenu, który wywołuje uciążliwe objawy. Nie zawsze jest to jednak możliwe. Może się zdarzyć, że testy dadzą wynik ujemny, który jednak nie wyklucza choroby, a jedynie informuje o tym, że nie znaleziono jeszcze uczulającej substancji.

Drugim badaniem wykonywanym przy rozpoznaniu atopowego zapalenia skóry jest oznaczenie całkowitego stężenie IgE w surowicy. Wysokie stężenie IgE zazwyczaj koreluje z ciężkimi objawami atopowego zapalenia skóry.

Bardzo perspektywicznym parametrem przy rozpoznaniu atopowego zapalenia skóry jest badanie genetyczne mutacji w genie filagryny (genie FLG). Filagryna to białko fizjologicznie występujące w warstwach rogowych naskórka, stanowiąc jego główny budulec. Funkcją filagryny w naskórku jest spajanie włókien keratyny oraz udział w prawidłowym nawilżeniu skóry. Badania naukowe wskazują, że wadliwie syntetyzowana filagryna przyczynia się do niewystarczającego nawilżenia naskórka, co przekłada się na jego łuszczenie i świąd, co z kolei predysponuje do rozwoju atopowego zapalenia skóry.

Jak radzić sobie z atopowym zapaleniem skóry?

Dotychczas nie odkryto skutecznego leczenia przyczynowego AZS. Ze względu na przewlekły charakter i złożone mechanizmy powstawania choroby terapia AZS jest trudna i skupia się głównie na łagodzeniu objawów, miejscowym leczeniu zmienionej chorobowo skóry oraz poprawie jakości życia pacjenta. Jeżeli testy alergiczne pozwoliły na rozpoznanie czynnika alergizującego, należy zadbać o jego eliminację lub, jeśli nie jest to możliwe – o ograniczenie kontaktu z alergenem. Niezmiernie ważna jest także edukacja chorego w zakresie podstaw pielęgnacji skóry atopowej. W aptekach można dostać wiele przeznaczonych do skóry atopowej kosmetyków niwelujących objawy AZS, które mogą być dodatkiem do podstawowego leczenia, opartego na stosowaniu leków przeciwhistaminowych (zmniejszających swędzenie) oraz zapobiegających infekcjom.

Bibliografia

1. R. Nowicki i in., Atopowe zapalenie skóry – aktualne wytyczne terapeutyczne. Stanowisko ekspertów Sekcji Dermatologicznej Polskiego Towarzystwa Alergologicznego i Sekcji Alergologicznej Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego, „Alergologia Polska” 2016, s. 18–28.
2. A. Woldan-Tambor i in., Terapia i leki, 2009, s. 804–811