Nowoczesna diagnostyka WZW metodą analizy kwasów nukleinowych (NAT)

28 lipca – Światowy Dzień Wirusowego Zapalenia Wątroby jest okazją do poszerzenia swojej wiedzy na temat wirusowego zapalenia wątroby i towarzyszących mu objawów, a także nowoczesnej diagnostyki i profilaktyki tej choroby.

Czym jest wirusowe zapalenie wątroby?         

Wirusowe zapalenie wątroby jest to zakaźna choroba, wywoływana przez kilka rodzajów wirusów, rozprzestrzeniających się różnymi drogami. Obecnie wyróżnia się 6 typów wirusów, które mogą wywoływać zapalenie wątroby:

• wirus zapalenia wątroby typu A (HAV)
• wirus zapalenia wątroby typu B (HBV)
• wirus zapalenia wątroby typu C (HCV)
• wirus zapalenia wątroby typu D (HDV)
• wirus zapalenia wątroby typu E (HEV)
• wirus zapalenia wątroby typu G (HGV).

Wirusowe zapalenia wątroby może być także wywołane przez wirusy z rodziny Herpesviridae: cytomegalowirusa (CMV), wirusa Epsteina-Barr (EBV) i inne.

W wyniku zakażenia może dochodzić do ostrego lub przewlekłego zapalenia wątroby, prowadzącego do uszkodzenia komórek tego narządu. Przebieg choroby bywa bardzo różny- u części chorych ma ona postać łagodną, przebiegającą bez poważniejszych powikłań, u części przyjmuje postać ostrego, dającego liczne objawy zapalenia, natomiast u niektórych może przechodzić w formę przewlekłą, prowadzącą do marskości lub nowotworu wątroby.

Według Światowej Organizacji Zdrowia, WZW i związane z nim powikłania są obecnie jednym z największych problemów medycznych ludzkości i stanowią ósmą przyczynę zgonów na świecie.

W Polsce występują najczęściej zakażenia wirusami zapalenia wątroby typu A, B lub C, zakażenia pozostałymi typami są bardzo rzadkie.

Jakie objawy może dawać wirusowe zapalenie wątroby?

Niezależnie od czynnika, który je wywołał, zapalenie wątroby, szczególnie na początku, może przebiegać praktycznie bezobjawowo. Wielu chorych nie wie o tym, że są zakażeni nawet przez kilka miesięcy lub lat.

Po pewnym czasie, w zależności od typu wirusa, choroba zaczyna przybierać formę skąpoobjawową lub pełnoobjawową. Początkowe objawy ostrego zapalenia wątroby mogą przypominać te, które towarzyszą grypie lub przeziębieniu: gorączkę, bóle mięśni i stawów, uczucie wyczerpania/przemęczenia, brak apetytu, bóle brzucha itp.

Po okresie inkubacji (który może trwać nawet do 6 miesięcy), gdy choroba wchodzi w fazę przewlekłą mogą pojawiać się kolejne symptomy, takie jak:

• żółtaczka, czyli zażółcenie skóry i błon śluzowych, w wyniku nagromadzenia się bilirubiny,
• ciemny kolor moczu i jasny kolor stolca,
•  ból brzucha po prawej stronie,
• powiększenia się obwodu brzucha,
• osłabienie organizmu, uczucie ciągłego zmęczenia;
• brak apetytu,
• nudności, wymioty,
• powiększenie wątroby,
• powiększenie śledziony.

Warto jednak pamiętać, że u części osób przewlekłe zapalenie wątroby może nie dawać żadnych charakterystycznych objawów, a jedynym sposobem jego wykrycia jest wykonanie diagnostyki w kierunku WZW. W wynikach badań laboratoryjnych może być wówczas widoczny podwyższony poziom enzymów wątrobowych i bilirubiny.

W przypadku zauważenia u siebie lub bliskich któregoś z wymienionych wyżej objawów warto rozważyć wykonanie badań diagnostycznych w kierunku WZW. Dzięki wczesnemu rozpoznaniu choroby, możliwe staje się szybkie wdrożenie odpowiedniego leczenia i zminimalizowanie ryzyka marskości i raka wątroby.

W jaki sposób można zarazić się WZW? I co zrobić, aby uniknąć choroby?

Drogi, którymi można się zarazić WZW różnią się w zależności od typu wirusa.

Wirusowe zapalenie wątroby typu A, nazywane niekiedy “chorobą brudnych rąk”, szerzy się głównie drogą pokarmową, poprzez skażoną wodę i produkty spożywcze. Najwięcej przypadków zachorowań dotyczy dzieci i młodzieży, które spożyły brudne warzywa, owoce lub nieprzegotowaną wodę. W nielicznych przypadkach zdarza się jednak, że wirus może być przeniesiony na drodze kontaktów seksualnych lub poprzez krew chorej osoby. Objawy towarzyszące WZW typu A są zazwyczaj łagodne, a przebycie zakażenia daje trwałe uodpornienie, podobne do tego uzyskiwanego po szczepieniu ochronnym.

Wirusowe zapalenie wątroby typu B przenoszone jest wyłącznie przez krew i inne płyny ustrojowe. Do zakażenia dochodzi na skutek kontaktów seksualnych lub innych bliskich kontaktów z nosicielem wirusa, przetoczenia zakażonej krwi, używania niesterylizowanych igieł i sprzętów medycznych, w trakcie inwazyjnych procedur medycznych, a w rzadkich przypadkach podczas wizyty w salonie tatuażu, fryzjerskim czy kosmetycznym. Zdarzają się także sytuacje przeniesienia wirusa z matki na dziecko podczas porodu lub karmienia piersią.

Do zakażenia WZW typu C dochodzi w ten sam sposób, co WZW B, jednak ze względu na brak szczepionki oraz na fakt, że zazwyczaj wykrywane jest przypadkowo i jest obarczone większym ryzykiem rozwoju przewlekłego zapalenia wątroby, jest to choroba szczególnie niebezpieczna.

Wirusowe Zapalenie Wątroby typu D jest chorobą, która nie występuje samodzielnie, a jedynie w towarzystwie WZW B. Można więc albo zarazić się  obydwoma wirusami  jednocześnie lub też najpierw WZW B, a potem WZW D. Drogi  zakażenia są takie same jak w przypadku WZW B.

WZW E nie występuje w Polsce – najczęściej spotyka się je w rejonach Azji Wschodniej i Południowej. Do zakażenia dochodzi droga pokarmową. Natomiast ostatni z typów, WZW typu G, przenosi się drogą płciową i poprzez krew.

Najlepszą metodą profilaktyki WZW jest oczywiście stosowanie szczepionek, jeśli tylko są one dostępne oraz unikanie czynników ryzyka. Należy pamiętać o stosowaniu prezerwatyw, dokładnym myciu warzyw i owoców przed spożyciem, używaniu wyłącznie jednorazowego lub wysterylizowanego sprzętu medycznego, korzystaniu z usług sprawdzonych dentystów, salonów kosmetycznych czy fryzjerskich, a także w miarę możliwości o unikaniu kontaktu z krwią lub płynami ustrojowymi innych osób.

Dodatkowo, każda osoba dorosła powinna raz w roku, w ramach badań profilaktycznych oznaczać poziom antygenu antyHbs  (który informuje o wirusowym zapaleniu wątroby typu B) oraz przeciwiał przeciw HCV(które stanowią wskaźnik WZW typu C)wraz z morfologią krwi, próbami wątrobowymi, oznaczeniem albumin oraz badaniem aktywności układu krzepnięcia. Dzięki temu możliwe jest wczesne wykrycie wielu chorób wątroby, w tym również WZW i wdrożenie leczenia, znacznie zmniejszającego ryzyko rozwoju choroby przewlekłej i jej groźnych powikłań.

Jak sprawdzić, czy ma się wirusowe zapalenie wątroby? Jak wygląda nowoczesna diagnostyka WZW?

Podstawowe badania stosowane w diagnostyce WZW to:

• oznaczenie antygenu Hbs,
• oznaczenie poziomu przeciwciał antyHCV,
• oznaczenia biochemiczne: poziom enzymów wątrobowych i bilirubiny.

Wyniki tych badań pozwalają na rozpoznanie infekcji oraz określenie kiedy najprawdopodobniej  doszło do zakażenia. Jednak ze względu na występowanie tzw. okienka serologicznego (czasu pomiędzy momentem zakażenia, a momentem wytworzenia przeciwciał przez organizm człowieka i możliwości wykrycia antygenów), może upłynąć kilka tygodni, zanim możliwe będzie ich wykonanie.

Metodą, która pozwala na uzyskanie wiarygodnych wyników już po 7 dniach od momentu kontaktu z wirusem HCV oraz po 2 tygodniach od kontaktu z HBV jest metoda analizy kwasów nukleinowych NAT (ang. Nucleic Acid Testing). Zastosowanie badań przesiewowych opartych na tej metodzie, pozwala na wykrywanie obecności kilku typów wirusa w jednej próbce krwi, dzięki czemu jest w stanie zastąpić kilka innych, pojedynczych oznaczeń. Badanie to jest zalecane wszystkim osobom, u których doszło do niepokojącego kontaktu z krwią lub innymi płynami ustrojowymi- osobom, które chciałyby szybko sprawdzić, czy udało im się uniknąć zakażenia.