CYFRA 21-1

Oznaczenie CYFRA 21-1 w surowicy, przydatne w diagnostyce, prognozowaniu i monitorowaniu leczenia  niedrobnokomórkowego raka płuc i niektórych nowotworów pochodzenia nabłonkowego (płaskonabłonkowego raka szyjki macicy, nowotworów szyi i głowy). Obecny w krążeniu rozpuszczalny marker nowotworowy CYFRA -21 (ang. Cytokeratin FRagment Antigen 21-1), obok TPA i TPS, należy do markerów nowotworowych wykazujących homologię z cytokeratynami 8, 18 i 19.  CYFRA -21 jest obecnym w osoczu,  rozpuszczalnym, fragmentem cytokeratyny 19, wykorzystywanym przede wszystkim w diagnostyce niedrobnokomórkowego raka płuc. Cytokeratyny są podstawowymi białkami cytoszkieletu komórek nabłonkowych. Ekspresja cytokeratyn zależy od rodzaju komórek, stopnia ich dojrzałości i zróżnicowania. Komórki nowotworowe zachowują ekspresję rodzaju cytokaratyn charakterystycznych dla komórek z których się wywodzą. Dominują cytokeratyny 8, 18 i 19, a ich fragmenty są uwalniane do krążenia. Metodami immunochemicznymi cytokeratyna 19 stwierdzana jest w prawidłowych komórkach nabłonków płaskich przewodów żółciowych i trzustkowych, śliniankach, śluzówkach żołądka i jelitach, kanale szyjki macicy i endometrium oraz w nabłonku pseudowielowarstwowym płuc i pęcherza, w których stanowi składnik cytoszkieletu. Do krążenia dostaje się w wyniku rozpadu komórek (powodowanego  apoptozą lub zmianami zapalnymi) oraz niekontrolowanych lub nieprawidłowych  podziałów komórek. Cytokeratyny z zdezintegrowanych komórek w krwi ulegają degradacji  do mniejszych fragmentów. Taka sytuacja jest konsekwencją różnych stanów chorobowych, przede wszystkich  stanów zapalnych i transformacji nowotworowej komórek. Nasilenie ekspresji cytokeratyny 19 wykazano w proliferujących komórkach raków płuc,  głowy i szyi, szyjki macicy i przewodu pokarmowego.  Nieznacznie podwyższone  stężenie cytokeratyny obserwuje się u chorych na niezłośliwe choroby płuc, trzustki, wątroby oraz choroby reumatyczne. Natomiast wysokie stężenia keratyny 19  wiążą się niedrobnokomórkowym rakiem płuc (40-70% przypadków) – w najwyższym odsetku z  rakiem niskozróżnicowanym, płaskonabłonkowym. Poziom markera wykazuje wysoką wartość prognostyczną: dodatnią korelację ze stadium nowotworu i odwrotną z czasem przeżycia. Podwyższone stężenia Cyfra 21-1 występują także w  raku płaskonabłonkowym szyjki macicy. W tym przypadku badanie jest również użyteczne w ocenie przebiegu choroby i skuteczności leczenia.