PSA całkowity

Pomiar stężenia PSA całkowitego (tPSA, ang. total PSA) we krwi –  badanie przydatne w diagnostyce, różnicowaniu i monitorowaniu leczenia przerostu prostaty.
PSA (ang.  prostate-specific antygen), swoisty antygen gruczołu sterczowego (prostaty), należy do rodziny białek określanych jako kalikreiny, o aktywności protezy serynowej (chymotrypsyno- i trypsyno-podobnej). Powstaje prawie wyłącznie w komórkach nabłonkowych egzokrynnych gronek stercza i przewodów gruczołowych prostaty. Jest wydzielany do światła przewodów gruczołu i odgrywa rolę w procesie upłynniana nasienia.  PSA w surowicy występuje w formie związanej z białkami (PSA skompleksowany) lub formie niezwiązanej (wolny PSA). Wytwarzanie PSA jest regulowane przez androgeny i w przypadku  nieobecności zmian złośliwych , tj. raka prostaty, CaP (łac. Carcinoma prostatae)  jest zależne od wieku, objętości prostaty i rasy. Wykazano, że stężenie PSA maleje ze wzrostem wskaźnika  masy ciała (BMI) ze względu na zjawisko „hemodylucji” – rozcieńczenia w osoczu. PSA jest biochemicznym markerem przerostu gruczołu krokowego, a różnicowanie przyczyny przerostu: łagodnego, BPH (ang. benign prostatic hyperplasia)  i raka prostaty CaP, wymaga bezwzględnie uwzględnienia: wieku; stanu klinicznego i przebiegu dotychczasowego leczenia chorób prostaty; wyniku przezodbytniczego badania palpacyjnego (badania per rectum, DRE, ang. digital rectal examination) oraz wyniku badania USG (przezodbytniczego lub przez powłoki brzuszne). Wzrost stężenia PSA towarzyszy stanom zapalnym prostaty (prostatitis); zakażeniom układu moczopłciowego oraz urazom mechanicznym, wliczając w to badanie palpacyjne i punkcję  prostaty. Czynniki te wpływają na obniżenie swoistości stężenia PSA we krwi w stosunku do CaP. Diagnostycznie optymalne jest śledzenie zmian stężenia PSA w czasie (tzw. delta change), na których również opiera się monitorowanie wyników terapii: farmakologicznej i chirurgicznej.
 Stężenie PSA we krwi rośnie wraz z wiekiem i dlatego zakresy referencyjne przedstawiane są w przedziałach wiekowych, najczęściej dekadach, choć optymalne jest odnoszenie stężenia u badanego do ciągłego wykresu zmian wraz z  wiekiem.
Formą dominująca PSA, rozpoznawaną przez rutynowe testy immunochemiczne (immunoreaktywną), jest PSA związany z alfa1-antychymotrypsyną: PSA-ACT, stanowiący 55-95%  całości oznaczanego PSA (PSA całkowitego, tPSA, ang. total PSA). 5 do 45% immunoreaktywnego PSA występuje w formie wolnej (fPSA, ang. free PSA).  Większość metod mierzy tPSA,  czyli PSA-ACT wraz z fPSA.
Przyjmuje się, że stężenie tPSA ≥ 4 ng/ml (4-10 ng/ml jest tzw. szarą strefą) powinno stanowić przesłankę dla dalszej diagnostyki w kierunku CaP, mimo, że wielkości takie stwierdzane są u ok. 13% zdrowych mężczyzn powyżej 55. roku życia. Każdy mężczyzna po ukończeniu 50. R. ż. powinien raz w roku oznaczać tPSA w surowicy, poddając się   badaniu  per rectum i USG. W przypadku stężenia tPSA  plasującego się w szarej strefie: ≥ 4-10 ng/ml (rzadziej 2-10 ng/ml),  zaleca się oznaczanie stosunku wolnego PSA (fPSA) do PSA całkowitego. Mężczyźni z grupy podwyższonego ryzyka, np. z CaP w wywiadzie rodzinnym,  powinni monitorować stężenie tPSA corocznie,  już od 40 roku życia.