Profilaktyka raka szyjki macicy - które z badań powinnam wykonać?

Rak szyjki macicy – wróg, którego możemy pokonać

Rak szyjki macicy jest jednym z nielicznych nowotworów, którego mechanizm powstawania został dobrze poznany i dla którego istnieją skuteczne metody profilaktyki, obniżające ryzyko zachorowania praktycznie do zera. Oprócz szeregu badań profilaktycznych, które pozwalają na wczesne wykrywanie raka szyjki macicy lub też identyfikowanie zwiększonego ryzyko zachorowania, na rynku dostępne są także szczepienia, chroniące przed zakażeniem wirusem HPV.

Szczepienia przeciwko wirusowi HPV

Zakażenie wysokoonkogennym typem wirusa brodawczaka ludzkiego, czyli HPV, jest wykrywane aż u 95% kobiet, u których zdiagnozowano raka szyjki macicy. Z tego względu uznaje się, że to właśnie zakażenie wirusem HPV jest najważniejszą przyczyną rozwoju raka szyjki macicy.

Warto pamiętać, że zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego to najczęstsza z infekcji przenoszonych drogą płciową, która może dotykać nawet 75% osób aktywnych seksualnie. W zdecydowanej większości przypadków, infekcja wywołana przez HPV wygasza się samoistnie lub też prowadzi do łagodnych zmian skórnych (tzw. brodawek) lub chorób narządów płciowych. Jednak u części kobiet zakażonych wysokoonkogennymi typami HPV, do których należą typ 16, 18, 31, 33, 35 39, 45, 51, 52, 56, 58 i 59, dochodzi do rozwoju inwazyjnego raka szyjki macicy lub stanów przednowotworowych: zmian dużego stopnia w obrębie nabłonka płaskiego szyjki macicy, HG-SIL (ang. high-grade squamous intraepithelial lesion), śródnabłonkowej neoplazji szyjki macicy, CIN (ang. cervical intraepithelial neoplasia) lub raka przedinwazyjnego (carcinoma in situ). Najgroźniejszymi typami wirusa HPV są typy 16 i 18, które łącznie odpowiadają za prawie 70% wszystkich przypadków raka szyjki macicy.

Najlepszym sposobem, aby zmniejszyć ryzyko zachorowania na ten nowotwór jest więc szczepienie przeciwko wirusowi HPV, które powinno się wykonać jeszcze przed rozpoczęciem aktywności seksualnej. W Polsce od bieżącego roku ruszył program bezpłatnych szczepień przeciwko HPV, skierowany do dziewcząt i chłopców w wieku 12-13 lat. W roku 2023 ze szczepień mogą skorzystać dzieci urodzone w 2010 i 2011 r. Szczepienia przeciwko HPV są podawane w dwóch dawkach – w odstępie od 6 do 12 miesięcy. W krajach, których szczepi się większość dzieci, udało się zredukować liczbę przypadków raka szyjki macicy aż o 90%! Miejmy więc nadzieję, że Polska już wkrótce pójdzie w ich ślady.

Rak szyjki macicy – badania profilaktyczne

Oprócz zapobiegania zakażeniom wirusem HPV, w profilaktyce raka szyjki macicy ogromną rolę odgrywa identyfikowanie kobiet o zwiększonym ryzyku zachorowania (zakażonych jednym z wysookoonkogennych typów HPV) oraz wczesne wykrywanie nowotworu, na etapie, na którym można go leczyć z dużym prawdopodobieństwem sukcesu.

Do najważniejszych badań profilaktycznych, stosowanych w tym celu należą:

• testy wykrywające obecność wirusa HPV,
• cytologia ginekologiczna i cienkowarstwowa (cytologia LBC),
• badanie poziomu ekspresji białek p16 i Ki67,
• kolposkopia, która może być połączona z biopsją.

Czym różnią się od siebie te badania i kiedy należy je wykonać? Odpowiadamy poniżej.

Badanie wykrywające wirusa HPV

Badanie w kierunku zakażenia wirusem HPV pozwala na wykrycie materiału genetycznego (DNA) wirusa w wymazie pobieranym z szyjki macicy, pochwy i ujścia cewki moczowej. Testy molekularne pozwalają ponadto na zidentyfikowanie, jaki dokładnie typ wirusa znajduje się w badanym materiale i określenie czy jest on nisko- czy też wysokoonkogenny.

Testy tego typu, w porównaniu do badań cytologicznych, pozwalają na wykrycie infekcji wywołanej przez wirusa HPV jeszcze przed pojawieniem się pierwszych, nieprawidłowych komórek w rozmazie cytologicznym, dzięki czemu stają się one coraz ważniejszym elementem badań profilaktycznych.

Eksperci z Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników rekomendują, aby testy wykrywające obecność wirusa HPV, były pierwszym badaniem przesiewowym, wykonywanym u kobiet po 30 r.ż. – najlepiej w połączeniu z cytologią na podłożu cienkowarstwowym.

Więcej informacji na ten temat można znaleźć W TYM ARTYKULE.

Badania cytologiczne

Badanie cytologiczne należy do najważniejszych badań stosowanych w ramach profilaktyki raka szyjki macicy. W trakcie badania ginekologicznego lekarz za pomocą specjalnej szczoteczki lub łopatki pobiera warstwę komórek z szyjki macicy, które są następnie umieszczane na szkiełku mikroskopowym (w przypadku standardowej cytologii ginekologicznej) lub w podłożu płynnym (mówimy wówczas o cytologii cienkowarstwowej, inaczej LBC). Tak przygotowany preparat jest oceniany przez specjalistę diagnostyki laboratoryjnej, który ma za zadanie sprawdzić, czy znajdują się w nim komórki nowotworowe lub inne nieprawidłowe zmiany widoczne w komórkach nabłonka szyjki macicy.

Cytologia na podłożu płynnym (LBC), choć droższa, ma przewagę nad standardowym badaniem cytologicznym, ze względu na większą jakość i czułość, zwiększając szanse na wczesne wykrycie śródnabłonkowych zmian dysplastycznych dużego stopnia (ang. high-grade squamous intraepithelial lesion, HSIL), poprzedzających rozwój nowotworu. W preparacie pobranym do badania LBC można równocześnie wykonać testy w kierunku zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV) lub Chlamydia trachomatis metodą PCR- jako tzw. co-testing.

Zgodnie z najnowszymi zaleceniami ekspertów- badanie cytologiczne powinno być pierwszym badaniem wykonywanym w profilaktyce raka szyjki macicy u kobiet poniżej 30 r.ż. Z kolei co-testing powinien być wykonywany u wszystkich pacjentek po przebytej dysplazji szyjki macicy lub zdiagnozowaniu zakażenia wirusem HPV. Metoda ta jest również rekomendowana w przypadku niejednoznacznych lub wątpliwych wyników klasycznej cytologii.

Ocena ekspresji białek p16 i Ki67

Badanie ekspresji białek p16 i Ki67 jest testem immunocytochemicznym wykonywanym na preparacie cytologicznym, pozwalającym na wykrycie obecności komórek,  w których doszło do zaburzenia cyklu komórkowego na skutek zakażenia wirusem HPV o wysokim potencjale onkogennym. Wykonanie takiego testu ma szczególne znaczenie w przypadku tzw. “wyników granicznych”, w których zmiany morfologiczne nie są wyraźne i są trudne do oceny mikroskopowej.

Badanie ekspresji białek p16 i Ki67 pozwala na odróżnienie nowotworowej transformacji komórek od incydentalnej infekcji HPV i jest ono zalecane pacjentkom, które uzyskały wynik cytologii wskazujący na zmiany typu ASCUS lub LSIL, bądź też uzyskały dodatni wynik badania na HPV, przy prawidłowym wyniku cytologii.

Kolposkopia z biopsją

Kolposkopia, nazywana także wziernikowaniem szyjki macicy, polega na ocenie stanu szyjki macicy, kanału macicy, pochwy i sromu za pomocą kolposkopu (specjalnego mikroskopu), w celu wykrycia toczącej się w tym obszarze infekcji, obecności nadżerek, jak również zmian dysplastycznych lub nowotworowych. W trakcie badania można również pobrać wycinek tkanki do oceny histopatologicznej.

Na badanie kolposkopowe powinny być kierowane kobiety należące do grupy o podwyższonym ryzyku zachorowania na raka szyjki macicy- zaklasyfikowane do niej na podstawie wcześniejszych, wymienionych wyżej badań profilaktycznych i zebranego przez lekarza wywiadu. Takie pacjentki powinny znajdować się pod stałą opieką poradni kolposkopowej, gdzie otrzymają dostęp do opieki lekarskiej i dalsze zalecenia diagnostyczne.