Rak piersi w rodzinie. Jakie badania genetyczne wykonać?

Czy rak piersi ma podłoże genetyczne?

Przy odpowiedzi na to pytanie należy zacząć od tego, że każdy nowotwór jest chorobą genetyczną. Komórki nowotworowe, z których jest zbudowany guz, powstają w wyniku transformacji nowotworowej zachodzącej w komórkach somatycznych, czyli tych, które budują poszczególne tkanki i organy w ciele człowieka.

Zdecydowaną większość (ok. 80-90%) przypadków raka piersi stanowią tzw. nowotwory sporadyczne, do których dochodzi w wyniku pojawienia się niekorzystnych zmian w materiale genetycznym, czyli DNA danej osoby, w pewnym momencie trwania jej życia. Do czynników, które mogą prowadzić do powstania takich niekorzystnych mutacji należy np. promieniowanie UV, dym tytoniowy, niektóre substancje chemiczne, a także otyłość. W wyniku uszkodzenia DNA dochodzi do powstania mutacji somatycznej i przekształcenia się zdrowej komórki w komórkę nowotworową, która zaczyna dzielić się w niekontrolowany sposób, tworząc kolejne komórki guza. W przypadku nowotworów sporadycznych taka mutacja jest zlokalizowana tylko w komórkach budujących guza i jego przerzuty.

Czasami jednak zdarza się tak, że w niektórych rodzinach występuje dużo więcej przypadków raka piersi, niż wynikałoby ze statystyki. W przypadku raka piersi jest to mniej więcej 5-15% spośród wszystkich przypadków choroby. Takie nowotwory mogą być związane z mutacjami genetycznymi dziedziczonymi po którymś z rodziców, nazywanymi inaczej mutacjami germinalnymi. Tego typu mutacje polegają najczęściej na uszkodzeniu genów odpowiadających za prawidłowy przebieg podziałów komórkowych. Osoby, które dziedziczą mutacje germinalne posiadają uszkodzony gen we wszystkich komórkach ciała, również w komórkach rozrodczych, za pomocą których jest on przekazywany kolejnym pokoleniom. W wyniku tych mutacji ich DNA jest dużo bardziej wrażliwe na czynniki kancerogenne, czyli takie, które prowadzą do powstania komórek nowotworowych.

Czym różnią się dziedziczne nowotwory piersi od rodzinnej postaci choroby?

Z nowotworami dziedzicznymi mamy do czynienia wtedy, gdy możliwe jest wskazanie genu odpowiadającego za powtarzające się w kolejnych pokoleniach przypadki raka piersi. Najczęściej są one wywołane mutacjami w genach BRCA1 lub BRCA2, ale mogą też wynikać z innych zmian w materiale genetycznym.

Podstawę rozpoznania występowania nowotworów dziedzicznych w danej rodzinie stanowią wyniki badań genetycznych. Jeżeli badanie molekularne potwierdzi występowanie jednej z mutacji, związanych z rakiem piersi, wówczas możemy mówić o dziedzicznej postaci tej choroby. Jeśli wynik badania wskazuje na brak szukanych zmiany, a w rodzinie wciąż powtarzają się przypadki zachorowań, to mamy do czyniania z tzw. rodzinną postacią raka piersi.

Rak piersi w rodzinie- jak sprawdzić czy jestem w grupie ryzyka?

Kobiety, w rodzinie których występowały przypadki raka piersi lub jajnika, szczególnie u krewnych poniżej 50 r.ż. powinny zastanowić się nad wykonaniem profilaktycznych badań genetycznych.

Wśród genów, które są związane z rakiem piersi wymienia się obecnie:

• geny BRCA1 i BRCA2 (ich nazwa to skrót od ang. breast cancer), które mają najlepiej udokumentowany związek z nowotworami piersi; ich posiadanie prowadzi do 50–80% ryzyka raka piersi i 45% ryzyka raka jajnika, przed ukończeniem 85 r.ż.- przy mutacji w genie BRCA1 oraz 31-56% ryzyka raka piersi i 11-27% raka jajnika w przypadku mutacji BRCA2,
• gen PALB2, który odpowiada za proces naprawy uszkodzonego DNA; posiadaczki uszkodzonego genu mają 35% ryzyka zachorowania na raka piersi przed ukończeniem 70 r.ż.,
• gen CHEK2, który odpowiada za produkcję białka hamującego wzrost guza; kobiety obciążone mutacją w tym genie mają dwukrotnie większe ryzyko zachorowania na raka piersi, niż reszta populacji,
• gen NBN, który koduje białko regulujące proces naprawy DNA i utrzymanie stabilności chromosomów,
• gen CDKN2A, związany z powstawaniem białek regulujących przebieg cyklu komórkowego i hamujących wzrost komórek nowotworowych,
• inne, mniej znane geny, których mutacje mogą zwiększać ryzyko zachorowania na nowotwory piersi i innych narządów, ale które nie zostały jeszcze dokładnie opisane, takie jak: TP53, PTEN, CASP8, CTLA4, BARD1, BRIP1, CYP19A1, ATM, FGFR2, H19, LSP1, MAP3K1, MAP2K4, MRE11A, RAD51 i TERT.

Jakie badanie genetyczne wykonać, jeśli w rodzinie występowały przypadki raka piersi?

Decyzję o tym, jakie badanie genetyczne powinna wykonać pacjentka, najlepiej jest podejmować po konsultacji ze specjalistą genetyki klinicznej. Duże znaczenie na wybór i zakres badania genetycznego ma fakt, czy u któregoś z krewnych stwierdzono wcześniej obecność mutacji w określonym genie, czy też jest to pierwsze badanie genetyczne w rodzinie.

Przy wyborze badania należy koniecznie zwrócić uwagę na jego zakres i metodę, którą jest ono wykonywane.

Badania molekularne w kierunku mutacji w genach związanych z rakiem piersi (najczęściej w genach BRCA1 i BRCA2) mogą obejmować:

• analizę pojedynczej mutacji w genie – badanie celowane, potwierdzające lub wykluczające obecność konkretnej mutacji, przeznaczone dla pacjentek, u których krewnych stwierdzono wcześniej jej obecność,
• badanie przesiewowe w kierunku kilkunastu mutacji, najczęściej występujących w polskiej populacji– w tym mutacji zalecanych przez Ministerstwo Zdrowia w aktualnym Narodowym Programie Zwalczania Chorób Nowotworowych
• badanie metodą NGS, analizujące całe geny, które pozwala na wykrycie wszystkich możliwych mutacji, także tych rzadziej występujących i nietypowych.

To, co jest dużym plusem badań genetycznych, to fakt, że mogą być one całkowicie bezbolesne i bezinwazyjne, a ich wynik pozostaje niezmienny przez całe życia, więc raz wykonanego badania nie trzeba już więcej powtarzać. Poza badaniami genetycznymi, warto stosować samobadanie piersi, które pozwala wykryć nowotwór, a jest powszechnie dostępne- dowiedz się więcej o samobadaniu piersi.

Co oznacza wynik badania w kierunku predyspozycji genetycznych do raka piersi?

Wyników badań genetycznych nie powinno się interpretować samodzielnie. Dużo lepiej jest omówić je z lekarzem genetykiem, który będzie w stanie ocenić, jakie znaczenie dla zdrowia i życia pacjentki niesie konkretna zmiana wykryta w jednym z genów.

Warto pamiętać, że w przypadku badań genetycznych w kierunku chorób nowotworowych, analizuje się mutacje, które jedynie zwiększają predyspozycje do zachorowania. Nie oznacza to więc, że każda kobieta obarczona niekorzystnym wariantem genetycznym musi zachorować na raka piersi! Niektóre z mutacji zwiększają ryzyko choroby jedynie nieznacznie, w porównaniu do kobiet bez obciążeń genetycznych.

Wyjątkiem są jednak geny BRCA1 i BRCA2, które znacząco podnoszą ryzyko raka piersi i jajnika. Kobiety, u których potwierdzono obecność mutacji w tych genach powinny znajdować się pod stałą opieką poradni onkologicznych i regularnie wykonywać zalecane im badania kontrolne. W przypadku szczególnie dużego ryzyka zachorowania, pacjentki te mogą także skorzystać z zabiegu profilaktycznej mastektomii oraz adneksektomii, czyli całkowitego usunięcia jajników z jajowodami.

Bez względu na to, jaką decyzję podejmie kobieta obciążona mutacją, to najważniejsze jest dla dla niej to, aby nie zapominała o badaniach profilaktycznych i samokontroli – jest to bowiem najlepszy sposób na wczesne wykrycie raka piersi i skuteczną terapię.

Zachęcamy do zapoznania się z filmem o tematyce nowotworów dziedzicznych.