Fruktozemia wrodzona - czym jest ? Badania genetyczne w diagnostyce fruktozemii

Co to jest fruktoza?

Fruktoza to jeden z cukrów prostych naturalnie występujących w owocach, warzywach i produktach zbożowych. Spotkać ją też można w przetworach owocowych i warzywnych. W warunkach fizjologicznych fruktoza jest wykorzystywana jako źródło energii. Jej rozkład zachodzi w wątrobie a wchłanianie w jelicie cienkim, skąd trafia do krwiobiegu.

W jakich produktach jest najwięcej fruktozy?

Fruktoza dominuje w takich produktach, jak:

• miód i nektar kwiatowy,
• cukier biały, trzcinowy, syrop klonowy,
• soki i nektary owocowe,
• napoje izotoniczne, energetyczne,
• mleko zagęszczone,
• słodycze,
• dżemy i marmolady oraz kremy czekoladowe,
• pieczywo,
• syropach aptecznych, mieszankach mlecznych.

Z diety osób cierpiących z powodu fruktozemii wrodzonej należy wykluczyć nie tylko fruktozę, ale również sacharozę (cukier biały) oraz sorbitol (dodawana do żywności substancja słodząca).

Co to jest fruktozemia wrodzona?

Fruktozemia wrodzona to rzadka choroba genetyczna, spowodowana zaburzeniem przemiany fruktozy, sacharozy oraz sorbitolu Częstotliwość jej występowania wynosi 1 na 40 000 żywo urodzonych dzieci. Wynika ona z niedoboru lub braku enzymu o nazwie aldolaza fruktozo-1-fosforanu (aldolaza B) w wątrobie. W efekcie w organizmie chorego dziecka dochodzi do nagromadzenia się toksycznego, uszkadzającego komórki wątroby, produktu przejściowego przemiany o nazwie fruktozo-1-fosforan. Powodem braku aldolazy fruktozo-1-fosforanu są mutacje A150P oraz A175D w genie o nazwie ALDOB.

Oprócz fruktozemii istnieją inne dziedzicznie uwarunkowane zaburzenia metabolizmu fruktozy: fruktozuria (w której występuje niedobór fruktokinazy) i niedobór wątrobowej fruktozo-1,6-bifosfatazy, jednak są one dużo rzadziej spotykane.

W jaki sposób dziedziczona jest fruktozemia?

Fruktozemia wrodzona to choroba autosomalna recesywna. Do jej odziedziczenia potrzebne są dwa uszkodzone geny przekazane od ojca i od matki.

• Rodzice, którzy posiadają po jednym uszkodzonym genie, są nosicielami choroby, czyli nie mają objawów fruktozemii. Prawdopodobieństwo odziedziczenia choroby w takim układzie wynosi 25%.
• Jeżeli jeden z rodziców jest chory na fruktozemię, drugi zaś jest nosicielem wadliwego genu, to prawdopodobieństwo wystąpienia choroby u dziecka wynosi 50%.

Jak objawia się fruktozemia?

Objawy wrodzonej nietolerancji fruktozy ujawniają się w momencie wprowadzenia do diety dziecka przetworów owocowo-warzywnych, których składnikiem jest właśnie fruktoza. Po podaniu takiego produktu u dziecka mogą wystąpić:

• wzdęcia i bóle brzucha,
• wymioty,
• biegunka,
• spadek poziomu cukru we krwi (hipoglikemia),
• brak apetytu,
• senność,
• niepokój i płacz.

Do innych poważniejszych objawów występujących u dziecka w sytuacji niewykluczenia fruktozy z diety należą:

• drgawki i omdlenia,
• spowolnienie rozwoju intelektualnego,
• opóźniony rozwój fizyczny,
• słaba motoryka mięśni,
• powiększenie wątroby, które w dalszej kolejności może skutkować jej trwałym uszkodzeniem, a nawet śmiercią,
• uszkodzenie nerek.

Jak zdiagnozować nietolerancję fruktozy?

Rozpoznanie nietolerancji fruktozy opiera się na przeprowadzeniu wodorowego testu oddechowego po podaniu fruktozy. Jest to badanie bardzo trudne do przeprowadzenia u niemowląt i małych dzieci. Najlepszym i najczęściej stosowanym badaniem służącym do potwierdzenia fruktozemii wrodzonej, czyli uwarunkowanej genetycznie nietolerancji fruktozy, jest badanie genetyczne w kierunku mutacji w genie ALDOB odpowiedzialnych za wystąpienie choroby. Dwie najczęściej występujące mutacje A150P oraz A175D można wykryć metodą opartą na łańcuchowej reakcji polimerazy (ang. polymerase chain reaction, PCR). Materiałem jest DNA uzyskane z krwi obwodowej pacjenta. Jeśli nie uda się potwierdzić tych mutacji, należy rozszerzyć diagnostykę o technikę sekwencjonowania najnowszej generacji (ang. next generation sequencing, NGS). Daje ona możliwość wykrycia rzadszych mutacji w genie ALDOB, powodujących wystąpienie fruktozemii wrodzonej.

Badanie w kierunku wrodzonej nietolerancji fruktozy może wchodzić w skład panelu badań przesiewowych noworodków. Gwarantuje wówczas rozpoznanie choroby jeszcze przed wystąpieniem u dziecka jej niebezpiecznych objawów. W przypadku gdy wynik badania wskazuje na genetyczne uwarunkowanie nietolerancji fruktozy, najbliżsi krewni pacjenta również powinni je wykonać.

Co jeść przy wrodzonej nietolerancji fruktozy?

Fruktozemia wrodzona wymaga wprowadzenia diety eliminującej fruktozę, sacharozę oraz sorbitol. Wszystkie te substancje, tak jak powiedziano powyżej, są źródłem toksycznych produktów przejściowych przemiany fruktozy. Należy wykluczyć: owoce, miód, cukier oraz słodzone nim produkty. Szczególną uwagę trzeba zwrócić na produkty mlekozastępcze dla niemowląt. Większość z nich zawiera bowiem sacharozę lub fruktozę. Zamiast owoców cierpiący z powodu fruktozemii pacjenci powinni jeść warzywa. Dozwolone są: szparagi, brokuły, szpinak, seler, sałata oraz warzywa korzeniowe z wyjątkiem pietruszki i marchwi. W niewielkich ilościach można też jeść: pomidory, pory, brukselkę, kapustę, fasolę szparagową, groch. Bezwzględnie zakazane jest spożywanie: soi, zielonego groszku, szczególnie puszkowanych, keczupu oraz sosów zawierających cukier. Do słodzenia potraw powinno się używać glukozy.

Niedostosowanie się do zaleceń żywieniowych osób chorych na fruktozemię może doprowadzić do poważnych powikłań, takich jak uszkodzenie wątroby czy nerek, a nawet do śmierci.

Bibliografia:

1. Ciechanowicz, Genetyka molekularna w chorobach wewnętrznych, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009, s. 193–202.